بررسی رابطه معنا و کالبد معماری مساجد ایران

شاخصترین رویکرد و ویژگی هنر اسلامی جهتگیری توحیدی آن است که اوج اعتلای آن را در معماری مسجد میتوان یافت.در معماری مسجد از یک سو نگاه عارفانه و شهودی هنرمند مسلمان با تاسی به مبانی قرآنی و مبتنی بر هندسه و ریاضیات و ازسوی دیگر، نگاه فقهی و کلامی او آثاری ارزشمند پدید آوردهاست. معنا و فرم در طول تاریخ هنر و معماری اسلامی پیوندی تنگاتنگ داشتهاند. این ارتباط در زیباترین بیان خود بیشک در معماری مساجد اسلامی و آیین عبادی نماز مطرح است.با توجه به انقطاع تاریخی رخداده در هنر معماری ایران، یافتن الگوی صحیح در طراحی مسجد مساله قابل تاملی است که پاسخ بهآن نیازمند تحقیق، تحلیل و تلاش مضاعف است.مسجد از مهمترین بناهائی است که از یک سو رابطه تنگاتنگی با فرهنگ و اعتقادات دینی شهروندان دارد، از سوی دیگر یک بنای عمومی است که کارکرد آن جز لاینفک و نیازهای روزمره ساکنین است. لذادر مورد فرهنگ طراحی آن هر چقدر بررسی و پژوهش شود به همان میزان به اعتلاء و بالندگی آن کمک می نماید. در این راستاهدف این پژوهش بررسی رابطه معنائی واعتقادی با کالبد معماری مسجد و بازشناخت معماری مساجد ایرانی در نظر گرفته شدهاست و با فرض رابطه زیربنایی نماز و مسجد و تایید آن به تعریف و بررسی تحلیلی دو مقوله نماز و مسجد از جنبه کالبدی ومفهومی پرداخته میشودشیوه پژوهش در این مقاله مطالعه اسنادی و تحلیل محتوایی بودهاست. بر اساس تحقیقات و بررسیهای انجام شده ملاحظه میگردد که ساحتهای چهارگانه نمیتوانند تافتهای جدا بافته از یکدیگر باشند و باید سایهها و دریافتهایی از یکدیگر باشند. یعنی سایه ساحت اول که ذات حضرت حق است، به روشنی در ساحتهای انسانی و معنایی و شکلی دیده می شود و همچنین اینکه که چرا ذات برگزاری نماز در مساجد تاریخی از حال و هوای خاصی برخوردار بودهاست، مفهومی که در بسیاری از مساجد ساخته شده معاصر که عمدتا یک فرم فکر نشده در آن به کار رفته دیده نمی شود.

کلیدواژه ها:

معنا ، نگاه فقهی و شهودی ، اندیشه توحیدی ، کالبد مسجد