کارکردهای چندگانه بت در غزلیات حافظ

بت در اصطلاح تمثال یا پیکره ای از ایزد، شخص یا جانوری است که به اعتقاد برخی از ادیان جنبه الوهیت یافته و واجد قدرت های فوق طبیعی شناخته می شود. از آنجا که بت ها در نهایت زیبایی و آراستگی بودند، در اشعار عاشقانه و بعدها در اشعار عرفانی مظهر معشوق زیبارو خوانده می شد. در این مقاله به بررسی سیر معنایی بت پرداخته می شود که چگونه همزمان نماد شرک و عین توحید است. در دیوان حافظ بت استعاره از معشوق زیبارو، تجلی حق و حقیقت، ریاکاران و زاهدان دورو، و شراب و میخانه و رندی است. حافظ با به کارگیری واژه بت که نماد شرک مطلق است، توانسته یک مفهوم منفی را به نمادی مثبت تبدیل کند. از آنجا که غزل حافظ بسط معنایی دارد، واژه «بت» هم در اندیشه او یک مفهوم ثابت و مقرر نیست، بلکه یک مفهوم سیال است که بسته به بیت معنا می یابد. حافظ از مفهوم بت برداشت های چندگانه دارد. به عبارت دیگر این واژه در ذهن او دگردیسی های معنایی بسیار دارد و یک نماد چندوجهی است که هم حامل عشق است و هم حامل حقیقت و هم سلاحی برای نقد جامعه. چندپهلو بودن واژه بت و دیگر مفاهیم دیوان حافظ، راز ماندگاری و تاویل پذیری بی پایان شعر اوست که آن را به اندیشه ای جهانی و همیشه زنده مبدل کرده است.

کلیدواژه ها:

بت ، دیوان حافظ ، صنم ، معشوق