عملکرد، درصد اسانس و روغن دانه برخی اکوتیپ های سیاه دانه (Nigella sativa) بانک ژن گیاهی ملی ایران

سابقه و هدف: در سال های اخیر، تقاضای رو به افزایش دانه و روغن سیاهدانه، این گیاه را تبدیل به بهترین محصول جایگزین برای کشاورزان دارای اراضی خرد در کشورهای تولیدکننده کرده است. علی رغم وجود تنوع بالای توده های بومی سیاه دانه در کشور و انجام فعالیت های پژوهشی متنوع بر روی آنها، اما در حوزه به نژادی و معرفی ژنوتیپ اصلاحی توفیقاتی حاصل نشده است. این پژوهش با هدف ارزیابی عملکرد دانه، خصوصیات مورفولوژیکی و درصد اسانس برخی اکوتیپ های سیاه دانه بانک ژن گیاهی ملی ایران انجام شد.مواد و روش ها: جهت انجام این پژوهش تعداد ۲۳ اکوتیپ بومی سیاه دانه (Nigella sativa L.) از بانک ژن گیاهی ملی ایران واقع در موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج تهیه و در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ و بر اساس صفات مورفولوژیکی (ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، طول میانگره، طول ساقه گل دهنده، طول بلندترین شاخه فرعی، عرض فولیکول و طول فولیکول)، عملکرد و اجزای عملکرد (تعداد فولیکول در بوته، تعداد دانه در فولیکول و وزن هزار دانه)، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، درصد و عملکرد اسانس و روغن دانه ارزیابی شد.یافته ها: نتایج تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه نشان داد که تنوع معنی داری بین اکوتیپ های مورد بررسی در سطح احتمال ۱ درصد وجود دارد. در تجزیه به عامل ها ۵ عامل در مجموع ۶۳/۸۶ درصد از تغییرات بین داده ها را توجیه کردند. دو عامل نخست با توجیه بیشترین تغییرات موجود بین داده ها به ترتیب شاخص رشد رویشی و شاخص عملکرد و اجزای عملکرد سیاه دانه نام گذاری شدند. بر اساس نمودار بای پلات، اکوتیپ های IPK-۷۰، TN-۸۲-۷۵۰ و TN-۸۲-۱۹۱ به عنوان اکوتیپ های با بیشترین عملکرد دانه مشخص شدند. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای اکوتیپ های سیاه دانه در سه خوشه مختلف گروه بندی شدند. اکوتیپ IPK-۷۰ از نظر عملکرد اسانس (۰۳/۳۶ کیلوگرم در هکتار) و روغن دانه (۵۰/۵۰۱ کیلوگرم در هکتار) بیشترین میزان را داشت. بیشترین درصد اسانس دانه از اکوتیپ های TN-۸۲-۷۴۸ (۸۳/۱ درصد)، TN-۵۹-۲۵۶ (۷۵/۱ درصد)، IPK-۷۰ (۷۵/۱ درصد) و TN-۸۲-۶۹۱ (۵۷/۱ درصد) و بیشترین درصد روغن دانه از اکوتیپ TN-۵۹-۲۶۸ (۱۹/۲۹ درصد) به دست آمد.نتیجه گیری: بر اساس نتایج به دست آمده از تجزیه به عامل ها، تجزیه خوشه ای و در نظر گرفتن صفات مورد بررسی و همبستگی آنها با عملکرد و اجزای عملکرد از میان اکوتیپ های مورد بررسی در این تحقیق، اکوتیپ های TN-۸۲-۷۵۰، TN-۸۲-۱۹۱ و TN-۸۲-۶۹۱ به همراه اکوتیپ IPK-۷۰ به عنوان نمونه های دارای عملکرد دانه و اسانس بالا مشخص شدند که جهت استفاده در برنامه های به نژادی قابل توصیه می باشند.

کلیدواژه ها:

درصد اسانس ، سیاه دانه ، شاخص برداشت ، عملکرد دانه ، مورفولوژی