ساختارشناسی ملاط و لایه های رنگی سطح کتیبه گنبدخانه بقعه امین الدین جبرائیل در کلخوران اردبیل

کتیبه ای صفوی به خط علیرضا عباسی در گنبد خانه بقعه شیخ جبرائیل کلخوران (در اردبیل) باقی مانده که متاسفانه بخش هایی از آن طی سده های گذشته تخریب شده است. متن کتیبه از احادیث حضرت علی (ع) در نهج البلاغه است. به جز این کتیبه ارزشمند، آرایه های معماری این بنا شامل کاشی های معرق، کاشی های تک رنگ، کاشی های معقلی، دیوارنگاره  در بخش ایوان، آرایه های گچی بوم ساب، آرایه های لایه چینی و طلاچسبانی شده و مقرنس گچی است. برای حفاظت صحیح اثر و همچنین مداخلات مرمتی، نیازمند شناخت فنی لایه های مختلف کتیبه صفوی در این مجموعه هستیم. هدف پژوهش حاضر، ساختارشناسی لایه های مختلف کتیبه ازجمله بستر، لایه براق روی نوشتار، ماده آلی زیر لایه براق و رنگ آبی زمینه است. در این راستا، از لایه های ذکر شده نمونه برداری شد و مطالعات به روش طیف سنجی رامان، میکروسکوپی نوری و SEM-EDS انجام شد. درنتیجه مطالعات مشخص شد که برای لایه بستر از ملاط گچ زنده استفاده شده و عملیات پرداخت سطح با ماله با دقت بیشتر و کیفیت بالاتری انجام پذیرفته است. از ورق طلا برای زیبایی سطح نوشتار استفاده شده که در مرمت های بعدی، ورق مس جایگزین شده است. به دلیل خوردگی سطحی فلز مس، بخش مرمتی کدر شده ولی بخش اصلی که طلا بوده، همچنان درخشان است. همچنین مطالعه ای بر روی نوع اتصال ورق طلایی صورت پذیرفت. در نتیجه مطالعات مشخص شد در دوره صفویه، از روغن (احتمالا روغن کمان) به عنوان چسب ورق طلا استفاده شده است. در نتیجه مطالعات بر روی رنگ آبی زمینه کتیبه، در قسمت هایی که رنگ آبی تیره دیده می شود، از رنگ دانه لاجورد استفاده شده و در قسمت هایی که رنگ آبی روشن دیده می شود، از مخلوط رنگ دانه های لاجورد و سرب (احتمالا سفیداب سرب) استفاده شده است.

کلیدواژه ها:

Characterization ، Mortar ، Pigmant ، Inscription ، Kalkhuran ، ساختارشناسی ، ملاط ، رنگ دانه ، کتیبه گچی ، کلخوران