مطالعه تطبیقی قاعده لاحرج و تاثیر آن بر احکام جزایی در فقه حنفیه و امامیه

«قاعده لاحرج» یکی از اصول اساسی فقه اسلامی است که به رفع تکالیف مشقت بار و غیرقابل تحمل از دوش مکلفان می پردازد. این پژوهش با هدف بررسی تطبیقی دیدگاه دو مکتب فقهی امامیه و حنفیه در تبیین مبانی نظری و کاربست قاعده مذکور، به ویژه در تخفیف مجازات های کیفری از جمله حدود و تعزیرات، سامان یافته است. روش تحقیق، توصیفی–تحلیلی و با رویکرد فقه مقارن بوده و داده ها با رجوع به منابع معتبر فقهی گردآوری شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که هر دو مکتب، این قاعده را مستند به آیه «وما جعل علیکم فی الدین من حرج» دانسته و آن را در جهت تسهیل احکام شرعی می پذیرند. با این حال، فقه امامیه با پشتوانه های قرآنی، روایی، عقلانی و اصولی، قاعده مذکور را به صورت نظام مندتر و گسترده تری در فرایند استنباط و اجتهاد وارد کرده است؛ درحالی که فقه حنفی بیشتر از این قاعده در قالب قواعدی چون «المشقه تجلب التیسیر» بهره می برد و کمتر آن را به صورت مستقل اصولی پردازش کرده است. هر دو مکتب، به ویژه در احکام جزایی، استفاده از قاعده لاحرج را در موارد بروز مشقت های شدید برای مکلف، مشروع و موجه می دانند. یافته ها بیانگر آن است که این قاعده ظرفیت تعدیل مجازات ها را در چارچوب ضوابط شرعی داراست و می تواند در پاسخ گویی به نیازهای حقوق کیفری معاصر، نقش موثری ایفا نماید.

کلیدواژه ها:

قاعده لاحرج ، فقه جزایی ، تخفیف مجازات ، سیاست کیفری اسلام ، تخفیف کیفری