مطالعه تطبیقی الگوهای هندسی طاق و گنبد در سامانه ابرخشت نادر خلیلی و معماری بومی بازآفرینی فرمهای بومی در سازه های پایدار معاصر

این مقاله به مطالعه تطبیقی الگوهای هندسی طاق و گنبد در سامانه ابرخشت نادر خلیلی و معماری سنتی اسلامی ایران می پردازد، با تمرکز بر بازآفرینی فرمهای معماری تاریخی در بستر سازه های پایدار معاصر. طاقها و گنبدها، از عمیقترین عناصر معماری ایرانی اسلامی نه تنها نقشی سازه ای و فنی داشته اند بلکه بازتابنده مفاهیم بنیادین همچون وحدت، تعادل مرکزیت و پیوند میان زمین و آسمان بوده اند. این مفاهیم از طریق نظم پیچیده هندسی، تناسبات دقیق و المانهای نمادین روی فرم بناها جلوه یافته اند؛ مصادیق شاخصی چون مسجد جامع اصفهان و گنبد سلطانیه به خوبی این ویژگیها را تبیین میکنند. در بخش نخست، پژوهش ویژگیهای هندسی و ساختاری طاق و گنبد در معماری سنتی، به ویژه از منظر تناسبات، ریاضی توزیع نیرو و ابعاد، معنوی تحلیل شده است. همچنین جایگاه هندسه نظری در فرآیند طراحی و اجرای این عناصر از متون حکمی و علمی دوران اسلامی همچون آثار فارابی و فخرالدین رازی بررسی شده و ارتباط «علم» حیل با معماری ساختارمند ایرانی تشریح میشود. در ادامه سامانه ابرخشت نادر خلیلی به عنوان نوآوری معاصر با الهام از این دستاوردها معرفی میشود. این سیستم با استفاده از مصالح خاکی و تکنیک ساخت قوسی و گنبدی امکانی کم هزینه در دسترس و سازگار با محیط برای خلق سازههایی پایدار فراهم میسازد. در این میان، ارتباط هندسه نظری و عملی هم در فرم ابرخشت و هم در معماری سنتی به صورت عینی بررسی گردیده است. در بخش تطبیقی، مقاله وجوه اشتراک و تفاوت الگوهای هندسی و سازهای طاق و گنبد را در هر دو رویکرد مورد مقایسه قرار میدهد. توزیع بار، کارایی حرارتی ویژگیهای اقلیمی دوام و، پایداری و همچنین ابعاد زیبایی شناسی و معنوی به عنوان معیارهای کلیدی این تحلیل مطرح شده. پژوهش نشان میدهد که موقعیت هندسه پوسته ای و کاهش ضخامت مصالح، نقش برجسته ای در بهبود عملکرد سازه ای و بصری هر دو سیستم ایفا میکند. نتیجه گیری مقاله بر این نکته تاکید دارد که تلفیق سنت با نوآوری به خصوص از طریق سامانه ابرخشت میتواند زمینهای مناسب برای دستیابی به معماری پایدار معاصر فراهم آورد؛ به ویژه در مناطق با نیاز به پایداری محیطی و مصرف بهینه انرژی همچنین این پیوند موجب بازتولید مفاهیم والای معماری اسلامی در قالبی امروزی و بومی میشود.

کلیدواژه ها:

طاق و گنبد ، ابرخشت ، معماری سنتی ، معماری پایدار ، مصالح خاکی ، سازه های بومی