تابوی زبانی و حذف فعل مرکب «زن کردن» از زبان فارسی

زبان بازتابی از ارزش ها، باورها و ساختارهای اجتماعی است و یکی از مهم ترین مصادیقش پدیده «تابوی زبانی» است. تابوی زبانی باعث می شود برخی واژه ها و اصطلاحات دارای صورت یا مفهوم ناخوشایند یا غیرمودبانه از زبان حذف شوند. پژوهش حاضر با هدف پاسخ به این پرسش شکل گرفته که فعل مرکب «زن کردن» و گونه های آن چرا و چگونه از رواج افتاده و در زبان فارسی و گویش های ایرانی نو تغییر کرده است. فعل مرکب «زن کردن»، به معنی «ازدواج با زن»، دوشادوش فعل «شوی/شوهر کردن» در فارسی میانه و فارسی نو استعمال می شده است. به تدریج، این عبارت با فعل های مرکب دیگری مانند «زن ستاندن» و «زن گرفتن» جایگزین شده است. فعل مرکب «زن کردن» در برخی گویش های ایرانی نو کماکان به کار می رود و در بسیاری از گویش های دیگر جایش را به صورت های موازی داده است. دلیل این حذف زبانی، وجود تابوی زبانی است؛ فعل «کردن» در زبان فارسی معنایی ثانویه (انجام رابطه جنسی از طرف جنس مذکر) گرفته است که کاربردش را در بسیاری از بافت ها محدود می کند. در این پژوهش، نخست سیر تطور این عبارت از فارسی میانه به فارسی نو و تخمین زمان حذف آن از فارسی پرداخته و سپس وضعیت این فعل در گویش های ایرانی نو بررسی شده است. روش گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و شواهدی از «زن کردن» و گونه های آن از متون فارسی میانه، فارسی نو و گویش های ایرانی استخراج شده است. سپس نشان داده شده است که چرا و چگونه عملکرد تابوی زبانی باعث حذف یک همکرد پرکاربرد افعال مرکب، به دلیل تضمن معنای جنسی در همنشینی با واژه «زن»، شده است. در نهایت نیز پیشنهاد شده این فعل و گونه های آن در فرهنگ های جدید فارسی ثبت شوند و همچنین پیشنهادی برای تصحیح مواضعی از متون فارسی میانه داده شده است.

کلیدواژه ها:

تابوی زبانی ، حذف واژگانی ، فارسی میانه ، فارسی نو ، گویش های ایرانی نو