تحلیل انتقادی دیدگاه شیخ صدوق در حقیقت بداء

«بداء» آموزه ای دینی است که در ادیان توحیدی، مطرح بوده و در کلام شیعه جایگاه ویژه ای یافت. از جمله تفاسیر بداء آشکار شدن امری از خدای متعال برخلاف آنچه مورد انتظار بندگان بوده یا ظهور بعد از عدم وجود خارجی چیزی از سوی موجودات است. با توجه به معنای لغوی بداء، تفسیر آن به تغییر رایی به رای دیگر یا ظهور رایی پس از پنهانی که مستلزم نسبت دادن جهل است، در مورد خداوند صحیح نیست. برداشت های نادرست از بداء، موجب چالش ها و تهمت زنی به دیدگاه اعتقادی شیعه امامیه گردید و متکلمان تلاش کردند برای برون رفت از آن، تقریرهای مختلفی از بداء ارائه دهند. شیخ صدوق منشا بداء را، فاعلیت و علم خدای متعال، تلقی نموده و آن را همسان نسخ و تغییر در امور تکوینی و تشریعی دانسته و با تاویل بداء به ابداء، در پی یافتن مبنای عقلی و شرعی برای آن برآمده است. این نوشتار با بهره گیری از روش توصیفی، تحلیلی - انتقادی، درصدد تبیین و تحلیل تقریر شیخ صدوق در حقیقت بداء برآمده و با نقد آن به این یافته دست یافت که حقیقت بداء عبارت است از ظهور بعد از عدم وجود خارجی چیزی از سوی موجودات برای خدای متعال. با این تفسیر، ضمن تقریر دیدگاه مختار، نسبت های ناروا و بی اساس به شیعیان پاسخ داده می شود.

کلیدواژه ها:

شیخ صدوق ، فاعلیت و علم خداوند ، حقیقت بداء ، شیعه امامیه