تحلیل نمودهای سرمایه اجتماعی در رمان همسایه ها براساس نظریه پاتنام

از میان پژوهش های بینارشته ای،جامعه شناسی ادبیات یکی از گرایش های نوین در نقد ادبی است که به بحث درباره تعامل جامعه و ادبیات می پردازد. این پژوهش درصدد است بر پایه آرای پاتنام، یکی از مسئله های اجتماعی را در رمان «همسایه ها» بکاود. روش این پژوهش، توصیفی _ تحلیلی است که با استقصای در متن و استناد به آن تجزیه وتحلیل صورت می گیرد. این مقاله به تحلیل نمودهای سرمایه اجتماعی در رمان همسایه ها پرداخته و به این پرسش ها پاسخ داده که وضعیت سرمایه اجتماعی ای که محمود روایت می کند، ریشه در چه عواملی دارد و مولفه های سرمایه اجتماعی (اعتماد، مشارکت و هنجار) چگونه بازتاب یافته اند. نتایج بیانگر آن است که در این رمان موثرترین عوامل بر سرمایه اجتماعی، وقایع ملی شدن صنعت نفت و شکل گیری و فعالیت احزاب مختلف در ایران ازجمله حزب توده است و موثرترین عوامل بر شکل گیری مولفه های ضد سرمایه اجتماعی اشغال خوزستان توسط نیروهای انگلیسی و حذف قدرت مجلس، کابینه، سران مملکتی و احزاب توسط محمدرضا پهلوی و ناکارآمد شدن دولت در سطوح و نهادهای مختلف است. مولفه اعتماد و زیرمولفه های آن (اعتماد بنیادی، بین شخصی و انتزاعی) به صورت منفی، یعنی بی اعتمادی گسترده بازتاب یافته است. زیرمولفه همیاری مثبت است که نشان از وفور نوع دوستی و انسانیت در جامعه ایرانی است. زیرمولفه همکاری مثبت است و در راستای اهداف ملی و رنگ و بوی میهنی دارد. زیرمولفه های حمایت اجتماعی، احساس اثرگذاری و کارایی اجتماعی و وساطت اجتماعی با درصدهای مختلف مثبت است. مثبت بودن این زیرمولفه ها بیانگر تعاملات مثبت و ارزش های اخلاقی و انسانی والا در جامعه ایرانی است.

کلیدواژه ها:

سرمایه اجتماعی ، رابرت پاتنام ، رمان معاصر فارسی ، احمد محمود ، همسایه ها