رویکرد محاکم موردی کیفری بین المللی نسبت به دفاع تلافی و مقابله به مثل در اثنای جنایات جنگی.

در عصر حاضر، نظام کیفری بین المللی در مسیر تکامل خود، با چالش های متعددی پیرامون جایگاه «دفاع تلافی جویانه» و «مقابله به مثل»، مواجه شده است. این دفاعیات، در ابتدا وفق ماده 30 طرح پیش نویس مسئولیت دولت ها، به عنوان «معاذیری برای رفع مسئولیت» و به مرور زمان، به عنوان «ابزاری برای احقاق حقوق دولت زیان دیده و اجرای قواعد بین المللی» مورد «پذیرش نسبی» قرارگرفتند. از زمان تصویب پیمان «بریان-کلوگ» و کاستی های میثاق جامعه ملل؛ مقررات «منازعات مسلحانه»، تحول یافته و ماده 1 پیمان، «جنگ» را به عنوان ابزار دستیابی به اهداف ملی، منع می کند و ماده 2، طرفین را به حل مسالمت آمیز اختلافات ملزم می سازد. مضافا، منشور ملل متحد در بندهای 3 و 4 ماده 2، استفاده از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی کشورها و اقدامات «تلافی جویانه مسلحانه» را به طور ضمنی ممنوع می دارد و همچنین است، مواد 11،13و15 میثاق جامعه ملل و اعلامیه های 1970 و 1971، مجمع عمومی. نخستین بار، در جریان محاکمات نورنبرگ، این دفاعیات در پرونده «دریاسالار دانیتز» به شکل ضمنی مورد بررسی قرار گرفتند. هرچند بسیاری از محاکم، پس از جنگ جهانی دوم، از جمله دادگاه های کیفری یوگسلاوی و رواندا، این دفاع را از سوی متهمان «رد» کردند، لکن همچنان، ابهاماتی پیرامون مشروعیت آن در موارد خاص، به ویژه در «جنایات جنگی» و «تجاوز ارضی»، وجود دارد. تحقیقات، نشان می دهد که دفاع تلافی و مقابله به مثل، علی رغم عدم پذیرش، در «جنایات علیه بشریت» و به طریق اولی «نسل کشی»، در مواردی محدود از «جنایات جنگی» و «تجاوز سرزمینی»، ممکن است پذیرفتنی باشد. این پایان نامه، با تمرکز بر محاکم موردی و بررسی پرونده های کلیدی، نظیر «دانیتز، فلیک، گروگان ها و ...»، به تحلیل نقش این دفاعیات در مواجهه با «اتهامات جنگی» پرداخته و تحولات مفهومی و قضایی آن را، از محاکمات نورنبرگ و توکیو تا دادگاه های جدیدتر، همچون یوگسلاوی و رواندا، دنبال می کند. درنهایت، این پژوهش نشان می دهد که محاکم موقت، سعی در محدود کردن مشروعیت این دفاعیات داشته و بدین نتیجه می رسد که علی رغم برخی استثنائات، اصول «تناسب» و «فرعی بودن»، همواره توسط محاکم بین المللی رعایت شده و این دفاعیات، به عنوان راهکاری حقوقی در مواجهه با جنایات بین المللی و تنها در شرایطی بسیار محدود، پذیرفتنی است.

کلیدواژه ها:

تلافی ، مقابله به مثل ، محاکم موردی ، عدالت فاتحان ، دکترین دستان پاک ، جنایات جنگی ، معاهدات بین المللی.