مروری بر تحول ساختارهای سیاسی و اقتصادی جوامع کوچ نشین در ایران با تاکید بر جامعه آغازایلامی در نیمه دوم هزاره چهارم پیش ازمیلاد

مقدمه: جامعه عشایری و کوچ نشین، همواره یکی از پویاترین و بنیادین ترین ابعاد حیات اجتماعی در فلات ایران محسوب می شود؛ ابعادی که از دوران پیش ازتاریخ تا تاریخی، نقش آفرینی بی بدیلی در تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این سرزمین داشته اند.هدف پژوهش: این پژوهش با نگاه باستان شناختی و با تمرکز ویژه بر هزاره چهارم قبل ازمیلاد، به بازخوانی سیر تحول جامعه عشایری ایران و تبیین جایگاه آن در ساختار سیاسی و اقتصاد عصر آغازایلامی می پردازد. پژوهش حاضر، نشان خواهد داد که کوچ نشینان نه تنها در مدیریت منابع و مبادلات اقتصادی نقش کلیدی داشتند، بلکه در شکل گیری ساختارهای قدرت محلی و منطقه ای ایفای نقش کرده اند.روش شناسی تحقیق: روش پژوهش در این نوشتار، نظریه داده بنیاد از نوع کیفی و با رویکرد کتابخانه ای مبتنی بر روش تاریخی-تحلیلی یافته های باستان شناختی خواهد بود. در این پژوهش با طرح شکل گیری جوامع کوچ نشین و عشایری ایران در دامنه ها مختلف زاگرس و فلات ایران؛ با بهره مندی از نظریات محققینی چون: فرانک هول، جان آلدن، ویلیام سامنر، عباس علیزاده، پیشینه و تحولات جوامع کوچ رو مورد بحث قرار می گیرد. قلمرو جغرافیایی پژوهش: درمجموع، این پژوهش با برجسته ساختن نقش جوامع عشایری ایران پیش ازتاریخی تا آغازتاریخی (طی هزاره چهارم پیش ازمیلاد) از مناطق شمالی دامنه های مختلف زاگرس تا جنوب غرب ایران، بر بازنگری در فهم سنتی از منشا و پویایی مناسبات قدرت و اقتصاد تاکید می ورزد و روشن می سازد که بدون فهم ژرف تر از جایگاه و تحولات این جوامع، تحلیل تاریخ جوامع عشایری کهن، ناقص باقی خواهد ماند. یافته ها و بحث: تحلیل داده های باستان شناسی حاکی از آن است که جامعه کوچ نشین آغازایلامی، مبتنی بر ساختاری سیال، انطباق پذیر و شبکه ای بود که ظرفیت تعامل و رقابت با جوامع یکجانشین و دولت های نوبنیاد را فراهم می ساخت؛ این ساختار سیال، هم زمان زمینه شکل دهی به اقتصادهای پیچیده و روابط مبادله ای با مناطق دوردست را مهیا و بستری برای بالیدن سازوکارهای سیاسی و قدرت در عرصه های محلی و فرامنطقه ای را فراهم می آورد.نتایج: پیدایش جامعه عشایری در ایران به تحولات عمیق زیست محیطی و اقتصادی دوره نوسنگی بازمی گردد و درنهایت با توسعه الگوهای سکونت چندمکانی، تخصص در دامداری و افزایش سهم دام در اقتصاد خانوار، سرعت بیشتری یافته و در هزاره چهارم تا سوم پیش ازمیلاد، به ویژه در حاشیه دشت های خوزستان و دامنه های زاگرس، تحرک پذیری و کوچ نشینی به الگوی غالب بدل می شود.

کلیدواژه ها:

جامعه عشایری ایران ، کوچ نشینی ، آغازایلامی ، ساختار قدرت ، اقتصاد سیاسی