بهینه سازی الگوی کشت با استفاده از برنامه ریزی آرمانی در حالت استفاده از منابع آبی مختلف مطالعه موردی: دشت ورامین

سابقه و هدف: رشد جمعیت، صنعت و فعالیت های کشاورزی منجر به افزایش مصرف آب در بخش های خانگی، صنعت و کشاورزی شده است که چالش جدیدی را برای برنامه ریزی و بهره برداری از منابع آب ایجاد کرده است. بنابراین، پروژه های آب نیاز به طراحی، اجرا و مدیریت کارآمد دارند. عدم تعادل منابع آب در دشت ورامین، ضرورت استفاده از سیاست های کارآمد مدیریت آب را مطرح ساخته است، یکی از راهکار های مناسب برای رسیدن به برداشت پایدار از منابع آب، ارائه الگوی مناسب کشت است. در این راستا، مطالعه حاضر به بررسی بهینه سازی الگوی کشت محصولات کشاورزی در دشت ورامین می پردازد. دو هدف اصلی در این مطالعه مدنظر قرار گرفته است، هدف اول ارایه الگوی مناسب کشت برای دستیابی همزمان به سود حداکثر و مصرف حداقل آب با منابع آبی موجود و هدف دوم دستیابی همزمان افزایش سطح کشت و حداکثرسازی سود با منابع آبی جدید می باشد. مواد و روش ها: رهیافت برنامه ریزی آرمانی، روشی مبتنی بر اصول بهینه سازی ریاضی است که به منظور تجزیه و تحلیل تصمیم های نهایی و مطلوب مدیران و مسئولان به شکل نامعادلات خطی ظاهر می شود. این مدل به دلیل لحاظ کردن دستیابی همزمان به چند هدف بر مبنای اولویت مسائل منطقه مورد مطالعه، انعطاف پذیری بیشتری در تصمیم گیری های واقعی مدیران واحدهای اقتصادی دارد. لذا، جهت دستیابی به اهداف مطالعه از مدل های برنامه ریزی ریاضی خطی و آرمانی در چهار سناریو استفاده گردید. در سناریوی اول هدف حداکثرسازی سود ناخالص، سناریوی دوم هدف حداقل سازی مصرف آب با حفظ سود، سناریوی سوم دستیابی همزمان به اهداف حداکثرسازی سود و حداقل سازی مصرف آب و سناریوی چهارم دستیابی همزمان به بکارگیری زمین و حداکثرسازی سود با منابع آبی جدید می باشد.یافته ها: نتایج سناریوی یک با هدف حداکثر سازی سود نشان داد که بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب و سود به ترتیب ۳۳/۴ و ۲۶/۱۹ و ۲۲/۱۴ درصد افزایش و مصرف آب ۲۳/۴ درصد کاهش داشته است. نتایج سناریوی ۲ با هدف حداقل سازی مصرف آب با حفظ سود، نشان می دهد بهره وری اقتصادی آب به میزان ۴/۱۷ درصد افزایش و مصرف آب ۸۱/۱۴ درصد کاهش داشت. هدف اصلی اول تحقیق در سناریوی ۳ بررسی شده و محصولاتی با بیشترین بهره وری اقتصادی در الگوی کشت پیشنهاد گردید که سبب رشد سود به میزان ۲۲/۱۴ درصد و کاهش مصرف آب به میزان ۹۶/۶ درصد می گردد. به دنبال هدف اصلی دوم تحقیق در سناریوی ۴ مشخص گردید با افزایش ۱۳/۲۴ درصد آب کشاورزی، افزایش سطح کشت به میزان ۸۰ هزار هکتار و سود نیز به میزان ۱۶/۳۴ درصد نسبت به وضعیت فعلی افزایش پیدا خواهد کرد.نتیجه گیری: با توجه به نتایج مشخص گردید الگوی کشت در هر چهار سناریو نسبت به وضعیت فعلی بهتر می باشد. همچنین، مشخص گردید محصولات جالیزی علاوه بر مصرف بالای آب، بهره وری اقتصادی آب پایینی نیز دارد و در هر چهار سناریو از الگو حذف شدند. لذا، توصیه می گردد این محصول در دشت ورامین که با پدیده نشست زمین مواجه است، کشت نگردد. همچنین، با توجه به اثر مثبت افزایش عرضه آب سطحی بر سطح زیرکشت، سطح تولید، بهبود تراز سفره های زیرزمینی، پیشنهاد گردید دولت با تسریع پروژه فاز ۲ انتقال پساب تصفیه تهران شرایط بهبود اقتصاد کشاورزی دشت ورامین را فراهم کند.

کلیدواژه ها:

الگوی کشت ، برنامه ریزی آرمانی ، منابع آب ، دشت ورامین