طبقه بندی و گونه شناسی طرح ها و نقوش در تزیینات قواره بری بناهای دوره قاجار

شناسایی و طبقه­ بندی نقو ش سنتی در انواع هنرها و آرایه های معماری اسلامی یکی از مهم ­ترین شیوه ­ها برای حفظ، حراست و نیز احیای هنرهای فراموش شده­ یا در حال فراموشی است. از جمله این هنرهای سنتی؛ ساخت و تزیین درها، پنجره­ ها و ارسی ­ها با تکنیک قواره ­بری چوب است که اولین نمونه ­های آن به بناهای دوره زندیه منسوب است ولی، اوج درخشان این هنر را می­ توان در بناهای دوره قاجار نظیر کاخ­ ها و دیگر بناهای سلطنتی و اشرافی و خانه های مجلل مشاهده نمود. ظرافت و تنوع نقش مایه ­های استفاده شده در طراحی و ساخت این آثار، از مهم­ ترین و بارزترین مشخصه ­های این هنر سنتی است که نشان از تبحر استادکاران این حرفه در دوره مذکور دارد. این مقاله روشی توصیفی-تحلیلی دارد و عمدتا بر پایه پژوهش های میدانی و مطالعات اسنادی استوار بوده و هدف آن گونه شناسی و طبقه بندی نقوش مورد استفاده در قواره بری های خانه های قاجاری است. پرسش اصلی این پژوهش عبارت است از: انواع نقش مایه­ های موجود در تزیینات قواره بری خانه های قاجاری کدام است و کدام گونه ها از کاربرد بیشتری برخوردار هستند؟ مطالعات نشان داد که نقوش مورد استفاده در این تکنیک را می توان به ۵ گروه کلی طبقه بندی نمود که بیشتر برگرفته از نقوش گیاهی است که به صورت انتزاعی درآمده ­اند و فرم های بته (بته جقه) مانند در انواع مختلف (تکی، چندتایی، دو قلو) از جمله شاخص ترین و رایج ترین نقش در قواره بری ها به شمار می رود. همچنین اشکال هندسی و برخی گره ها، نقوش­ گیاهی (گل)، پرندگان و حشرات (طاووس و پروانه) و یا نقوش گلدانی از دیگر طرح های مورد استفاده است که چیدمان رنگ های موجود و شیوه تکرار و ترکیب بندی آن ها نیز، بر تنوع طرح های موجود در قواره بری ها می افزاید.

کلیدواژه ها:

قواره بری ، خانه های قاجار ، نقوش ، بته جقه