بازنمود تصویری گفتمان ناسیونالیسم در ایران دوره قاجار (مطالعه موردی تصاویر روزنامه ها به عنوان متون فرهنگی دوره تجددخواهی)

ارتباط جدی بین ایران با اروپا و در پی آن تجددخواهی ایرانی از دوران قاجار آغاز شد و دستاوردهای مختلفی را به همراه داشت. شکل­گیری گفتمان ناسیونالیسم نوین به عنوان امر سیاسی و نیز آشنایی با صنعت چاپ و دستاوردهای تصویری آن، که هر دو ارتباط قوی با تحولات مدرن دارند، در این دوران سر برآوردند و به تبع همزمانی­شان، بر روی یکدیگر تاثیر نهادند. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف ریشه­یابی حضور دیداری گفتمان ناسیونالیسم، پاسخگوی این پرسش است که نقش دستاوردهای تصویری مبتنی بر صنعت چاپ در تولید دیداری ناسیونالیسم در ایران چگونه است؟ این پژوهش کیفی که به روش توصیفی-تحلیلی، گردآوری اطلاعات را از طریق اسناد کتابخانه ای جمع آوری نموده، پس از بررسی تحولات پیرامونی اندیشه ناسیونالیسم، روایت تاریخی شکل­گیری و گفتمانی شدن آن را در ایران، مورد مطالعه قرار داده است. همچنین با توجه به این­که ریشه­یابی دیداری گفتمان ناسیونالیسم، وابسته به متون و نشانه­های تصویری هستند که در بستر این گفتمان معنا می­شوند، با رویکرد نشانه­شناسی گفتمانی به تحلیل تصاویر تعدادی از روزنامه­های اوایل و اواخر دوران قاجار پرداخته است، زیرا بنابر مستندات معتبر تاریخی، روزنامه­ بارزترین نمود ورود صنعت چاپ به ایران محسوب می­شود. نتیجه چنین حاصل آورد که تغییر در اندیشه­های گفتمانی ناسیونالیسم ایرانی، بازنمود دیداری آن را نیز متحول کرده، چنان­که در این روزنامه­ها، نگرش تصویری از ناسیونالیسم سیاسی (درباری) به ناسیونالیسم مردمی مبدل گردیده است.

کلیدواژه ها:

ناسیونالیسم ، نشانه شناسی گفتمانی ، صنعت چاپ ، روزنامه ، قاجار