کنترل و مدیریت سنتی آب های سطحی در مناطق خشک با استفاده از سازه های آبی کهن (مطالعه موردی: شهرستان خوسف)

مدیریت کنترل آب­ های سطحی به­ ویژه در مناطق کم بارش، یکی از راه­ های تامین آب برای رفع نیاز ساکنین مناطق خشک و کم­ آب ایران است. شهرستان خوسف واقع در استان خراسان جنوبی، یکی از مناطقی است که ساکنین آن از دیرباز تاکنون، به دلیل کمبود آب، با انجام تمهیداتی سعی در مدیریت و کنترل آب­ های سطحی داشته­ اند. در این راستا، با ایجاد سازه­ های آبی اعم از بندسار و آب­ انبار، تلاش نمودند تا آب­ های سطحی ناشی از بارندگی را کنترل و مورد استفاده قرار دهند. برای انجام این پژوهش از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. شیوه گردآوری و تنظیم اطلاعات در آن نیز بر پایه بررسی­ های میدانی و کتابخانه ­ای در سطح شهرستان خوسف بوده که با بهره گیری از نرم­افزار GIS، برخی از این سازه­ ها نیز شناسایی و چگونگی پراکنش آن ها مورد تحلیل قرارگرفته است. هدف اصلی پژوهش حاضر نیز بررسی و تحلیل چگونگی کنترل و مدیریت سنتی و کهن آب ­های سطحی و نقش برخی سازه­ های مرتبط با آن همچون بندسار و آ ب­ انبار، در شهرستان خوسف است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که بیشترین اولویت در ایجاد و پراکنش این سازه­ ها، نزدیکی به روان آب­ های سطحی (۱۶/. برای آب­ انبار و ۱۵/. برای بندسار) و سپس ارتفاع مناسب (۰۸/. برای آب­ انبار و ۱۰/. برای بندسار) برای دسترسی بهتر به آب­ های سطحی است. همچنین، ساکنین این منطقه با توجه به شیب و جهت شیب مناسب، تلاش داشتند تا سرعت جریان آب ­های سطحی را برای ورود به بندسارها و آب­ انبارها، کنترل و مدیریت کنند. ماحصل اقدامات انجام گرفته، تغییر در زمین­ سیمای منطقه و تلطیف شرایط سخت محیطی برای ادامه حیات ساکنین را به دنبال داشته است.

کلیدواژه ها:

مدیریت آب های سطحی ، بندسار ، آب انبار ، خراسان جنوبی ، خوسف