ابعادفقهی وحقوقی تمکین عام،وحق حبس زوجه درحقوق ایران وفقه امامیه واز منظر اهل سنت

نهاد خانواده و روابط زوجین از جمله مباحث بنیادین در فقه اسلامی و نظام حقوقی ایران است. دو مفهوم کلیدی که تاثیر بسزایی در حقوق و تکالیف متقابل زوجین دارند، "تمکین زوجه" و "حق حبس وی در قبال مهریه" می باشند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، به بررسی ابعاد فقهی (امامیه و اهل سنت) و حقوقی (ایران) تمکین عام و خاص زوجه و حق حبس وی می پردازد. تمکین، شامل اطاعت پذیری زوجه در امور کلی زندگی مشترک (تمکین عام) و پاسخگویی به نیازهای مشروع جنسی زوج (تمکین خاص) است که در مقابل، استحقاق نفقه را برای زوجه ایجاد می کند. از سوی دیگر، حق حبس به زوجه اجازه می دهد تا در صورت حال بودن مهریه و عدم دریافت آن، از ایفای وظایف زناشویی امتناع ورزد. این مقاله ضمن تبیین مفاهیم، مبانی، ادله، گستره و حدود هر یک از این دو نهاد، به چالش های نظری و عملی آنها، به ویژه در پرتو تحولات اجتماعی معاصر و با در نظر گرفتن حقوق و کرامت انسانی زن، می پردازد. مسائلی چون نقش عرف در تعیین مصادیق تمکین، امکان تحدید تمکین از طریق شروط ضمن عقد، تاثیر اعسار زوج و تقسیط مهریه بر حق حبس (با عنایت به آرای وحدت رویه ۷۰۸ و ۷۱۸ دیوان عالی کشور)، و موارد موجه عدم تمکین، از جمله محورهای اصلی این تحقیق است. یافته های پژوهش نشان می دهد که اگرچه اصول کلی تمکین و حق حبس در منابع فقهی و قانونی به رسمیت شناخته شده اند، اما در تفسیر گستره و شرایط اعمال آنها، به ویژه در تطبیق با مقتضیات زمان و مکان و اصول کلی عدالت و معاشرت به معروف، اختلاف نظرهای قابل توجهی وجود دارد. این پژوهش با نگاهی تطبیقی، ضمن بررسی دیدگاه های مختلف، به دنبال ارائه تحلیلی جامع و ارائه پیشنهاداتی برای رفع چالش های موجود و ایجاد توازن هرچه بیشتر در روابط زوجین و حفظ مصالح خانواده است.

کلیدواژه ها:

تمکین عام ، تمکین خاص ، حق حبس زوجه ، فقه امامیه ، حقوق ایران.