نگاه شاهانه در دورنماسازی: مطالعه تحولات نقاشی منظره پردازی در عصر ناصری

دوران سلطنتی ناصرالدین شاه دوران ظهور ژانرهای جدید در نقاشی و کاربرد گسترده واقع­ گرایی در نقاشی ­ها متاثر از هنر اروپایی است. منظره ­پردازی یکی از این شیوه های نو در تصویرپردازی بود که پیش از این، به صورت ژانری مستقل و تکنیک­ ها و شیوه­ های بازنمایی جدید، متداول نبود. در تاریخ نقاشی ایران، منظره ­پردازی غالبا جزئی تکمیل کننده تصویر بود و برای پرداخت فضاهای خالی یا جدا کردن بخش­های نقاشی از یکدیگر یا برای تصویرسازی در پس زمینه مورد استفاده قرار می ­گرفت. در مقاله حاضر ضمن بررسی زمینه های ظهور منظره پردازی با اسلوب جدید، این پرسش ها دنبال می شود که نهاد قدرت با مولفه ­ها و وی‍ژگی های نقاشی منظره­ پردازی در عصر ناصری چه رابطه ­ای داشت؟ چگونه آثار منظره ­پردازانه عرصه ظهور قدرت شدند و نگاه شاهانه و سوگیری مناسبات قدرت را در عصر ناصری رویت­ پذیر کردند؟ روش شناسی مقاله حاضر برای پاسخ به پرسش های پژوهش مبتنی بر تحلیل گفتمان است که با مطالعه اسناد، تصاویر و نمونه آثار انتخاب شده، به تحلیل روابط میان نهاد سلطنت، قدرت پادشاه، نظام آموزش جدید و تاثیر عکاسی بر منظره پردازی پرداخته می شود. یافته­ های پژوهش حاکی از آن است منظره­ پردازی در عصر ناصری، در ثبت مکان­ نگاره­ ها و چشم اندازهای شهری برآمده از گفتمان مدرنیته و تجددخواهی شاه است. منظره هایی از چشم اندازهای سرزمینی در طول سفرهای ناصرالدین شاه و منظره های شهری از چشم انداز بالای کاخ، و تصورپردازی های ناصرالدین شاه همه در امتداد نگاه شاهانه است. تصاویر منظره در واقع مدیوم سیاسی برای ثبت حدود و ثغور ممالک محروسه و متعلقات شاه بود و آپاراتوس نگاه شاهانه، چه دیدن و چگونه دیدن از زاویه نگاه ناصرالدین­ شاه را تثبیت می کرد.

کلیدواژه ها:

تحلیل گفتمان ، نگاه شاهانه ، نقاشی منظره پردازی ، نقاشی ایران ، عصر ناصری