بررسی تطبیقی ظرفیت و چگونگی شکل گیری تمدن اسلامی از منظر تفسیر «المنار» و «المیزان»

هدف پژوهش حاضر بررسی تطبیقی ظرفیت و چگونگی شکل گیری تمدن اسلامی از منظر تفسیر «المنار» و «المیزان» است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که، در باب نحوه شکل گیری جامعه، المنار، زیست اجتماعی را برخاسته از انتخاب عقل فطری انسان می داند و المیزان، عامل آن را نیاز غریزی استخدام دیگران می داند؛ که عامل ایجاد اختلافات نیز می شود و در اینجا نیاز به قانون و تشریع توسط انبیاء احساس می شود. المیزان، گستره تعالیم اجتماعی اسلام با دیگر ادیان را غیرقابل قیاس می داند. نگاه المنار به تمدن، بیشتر نگاهی اجتماعی است و اسلام را از این حیث توانمند می داند که اتحاد بین افراد اجتماع را برقرار می سازد و راه رسیدن به این هدف را، ایجاد نهادهای تربیتی می داند. اما نگاه المیزان به ظرفیت های اسلام، گسترده تر است و علاوه بر نهاد های تربیتی، بر نهاد های حکومتی هم تاکید دارد؛ تا ظرفیت های اجتماعی اسلام برای ظهور تمدن، تماما به صحنه بیاید. همچنین المیزان، با تعریف مفهوم کینونیت جامعه و بیان تفاوت ذاتی جوامع و تمدن ها به دلیل شاخصه های محوری تمدن ها، رویکرد تاریخی به تمدن هم دارد. در حالی که المنار، قائل به تفاوت ذاتی بین تمدن ها نیست و تفاوت ها را ظاهری و متناسب با اخلاق و روحیات و فساد یا صلاح جوامع می داند. بعد از اثبات ظرفیت های جامعه سازی اسلام در زمینه توانایی حفظ جامعه توسط اسلام، مقوله ها ی قوانین اسلامی و ضمانت اجرای آن، همچنین رفع اختلافات جامعه، می تواند روشنگر تفکرات دو مفسر در زمینه ظرفیت های اسلام باشد. قوانین اسلامی به دلیل فطری و عقلی بودن، زمینه پذیرش و اجرای تام دارند. علاوه بر اینکه، اسلام زندگی انسان را محدود به عالم دنیا نمی داند و با ایجاد آگاهی از حقیقت انسان، او را به اجرای قوانین اسلامی تشویق می کند؛ تا انتخاب گرانه به سمت دین برود. همچنین در باب اسلام و پاسخگویی نیازهای جدید، نظر هر دو مفسر این است که به دلیل تغییر نکردن ضروریات حیات انسان در طول زمان، اسلام همچنان بهترین و کامل ترین پاسخگو است. المیزان، معتقد است اسلام با روش اخلاقی که در جامعه پایه گذاری می کند و روح اجتماعی که در افراد می دمد، باعث می شود انسان ها به دلیل تعهد اخلاقی، از تشتت و اختلاف افکنی دور شوند و از سویی بستر فهم صحیح را فراهم کرده تا اختلاف افکار و آراء در محیطی منطقی به نتیجه برسد.

کلیدواژه ها:

المنار ، المیزان ، تمدن اسلامی ، جامعه سازی ، نهادهای تمدن ساز