تفسیر به رای از مفهومی ساده تا انگاره ای فراگیر: نقد و بررسی دیدگاه مشهور

تفسیر به رای به عنوان یک انگاره مشهور هم چون هر پدیده تاریخی، در گذر زمان تحولاتی را تجربه نموده است. مطالعه نظام مند این پدیده تاریخی نیازمند تحلیل گزارش های نخستین در این حوزه است. بدین منظور پژوهش حاضر با اتخاذ رویکردی تاریخی اندیشگانی، «انگاره حرمت تفسیر به رای» را مورد بررسی قرار داده و با تحلیل تاریخی گزارش های روایی و تفسیری در پی پاسخ به این سوال است که آیا آنگونه که مشهور است روایات نهی کننده از تفسیر به رای، حقیقتا منعکس کننده دیدگاه نبوی (ص) در این زمینه هستند؟ و اینکه، این انگاره از چه زمانی به انگاره ای فراگیر تبدیل شد؟ نتیجه به دست آمده نشان می دهد که دست کم بر پایه گزارش های موجود، نه تنها نمی توان موضع پیامبر (ص) نسبت به تفسیر به رای را کشف نمود؛ حتی در سده نخست هجری وجود انگاره ای به نام «تفسیر به رای» و حرمت آن قابل اثبات نیست. حتی آن دسته از گزارش های شیعی که تلاش می کند حرمت تفسیر به رای را حدیث قدسی جلوه دهد، نهایتا در بازه زمانی سال های پایانی قرن دوم هجری قابل زمان بندی هستند. نخستین تحریرها از «قول به غیر علم» درباره قرآن و ممنوعیت آن سخن می گویند، دیری نمی پاید که برخی از محدثان و مفسران، از گزاره فوق به مفهوم «تفسیر به رای» عدول نموده و زمینه ساز پدید آمدن انگاره ای شدند که بعدها از شهرت و فراگیری خاصی برخوردار شد.

کلیدواژه ها:

قرآن کریم ، تفسیر به رای ، انگاره ، تحلیل تاریخی ، روایات