نگاهی بر فنون اجرای آرایههای گچی قالبی بناهای سده هشتم ه.ق.

یکی از فنون و آرایههای وابسته به معماری، استفاده از گچ و آرایه های گچی است که در هر دوره تاریخی قبل و بعد از اسلام خصایص منحصر به فردی داشته که فنون مختلف اجرای آرایههای گچی با تکیه بر تزئینات اعم از نقوش انتزاعی، هندسی و خوشنویسی شاهکارهای گوناگونی را در آثار معماری برجای نهاده است. از جمله این شاهکارها میتوان به آرایههای گچی گنبد سلطانیه در زنجان که مهمترین بنای دوره ایلخانی است، اشاره کرد. همچنین دو بنای بقعه سید رکن الدین و بقعه سید شمس الدین در یزد که در دوره آل مظفر بنا شدهاند، نمونههای شاخص و نفیسی از کاربرد این هنر در معماری به شمار میروند. اهداف پژوهش حاضر شناسایی آرایههای گچی اجرا شده به روش قالبی در سه بنای مذکور و مطالعه فن شناختی ویژگیهای آنهاست تا ضمن بدست آوردن شناختی جامع از انواع آرایه های گچی قالبی و فنون مختلف اجرای آنها، به مطالعه تمایزات بین شیوههای اجرایی بپردازد و احتمال تاثیر پذیری آنها از یکدیگر را بررسی نماید؛ ضرورت این تحقیق نبود شناخت کافی از تاثیرات متقابل آرایههای گچی بناهای دوره ایلخانی است که باعث شده تا خالءای در دسته بندی آرایههای گچی این دوره به وجود بیاید لذا پژوهش حاضراز این نظر دارای اهمیت است که به رفع خالء موجود در گونه شناسی آرایههای گچی این دوره و آشکار شدن نکات پوشیده از هنردوره ایلخانی کمک میکند. این پژوهش حول محور این سوال اساسی سازماندهی شده است: وجوه اشتراک و افتراق در آرایههای گچی قالبی سه بنای مذکور چیست؟.روش تحقیق، توصیفی -تحلیلی و « تطبیقی-مقایسه ای» بوده و شیوهی گردآوری اطلاعات بصورت میدانی و کتابخانهای است. نتایج مستخرج از این پژوهش حاکی از آن است که آرایههای گچی قالبی به سه شیوهی ضربه ای، فشاری، وپیش ساخته در گنبد سلطانیه بکاربرده شدهاند، اما در دو بنای منتخب یزد تنها از شیوه ی ضربهای و پیش ساخته استفاده شده و همچنین نقوش آرایههای گچی دو بنای یزد متاثر از آرایههای گچی گنبد سلطانیه هستند.

کلیدواژه ها:

آرایههای گچی قالبی ، گنبد سلطانیه ، بقعه سید رکن الدین ، بقعه سید شمس الدین ، معماری ایلخانی ، آل مظفر