واکاوی بنای قز قلعه باغچه سیدان دشت همدان با تکیه بر شواهد معماری و باستان شناسی

در طول تاریخ قلعه دخترها از جمله بناهای نظامی محسوب می شوند که بر فراز مناطق کوهستانی و صعب العبور با مصالح عمدتا سنگی توسط حاکمان و فرماندهان وقت ایجاد می شدند. اشراف به مناطق پیرامونی و ایجاد امنیت منطقه و نیز تسلط بر راه های ارتباطی شاخص، از مهم ترین عملکردهای این دسته از بن ها بوده است. احداث این بناها تحت تاثیر اوضاع فرهنگی، اجتماعی، دینی و تعصبات ملی در دوره هایی از تاریخ بوده است. با توجه به موقعیت جغرافیایی دشت همدان در غرب فالت ایران و قرارگرفتن در مسیرهای اصلی شرق به غرب، لزوم احداث این دسته از بناها در آن وجود داشته است. از جمله این بناهای نظامی بنای قزقلعه باغچه سیدان است که بر فراز صخره ای نسبتا مرتفع و مشرف به دشت و شهر همدان واقع شده و کمتر مورد توجه محققین قرار گرفته است. بنابراین، پژوهش حاضر از نخستین تالش هایی است که با هدف شناسایی وضعیت معماری و گاهنگاری آن، به تاثیر این بنا در برقراری امنیت منطقه پرداخته است. از این رو، بررسی وضعیت ساختار معماری و توالی تاریخی بنا، مهمترین مسئله ای است که در جریان این پژوهش باید به آن پرداخته شود. این پژوهش بر اساس ماهیت و روش، از نوع تحقیقات بنیادی به شیوه توصیفی و تاریخی است و اطلاعات مورد نیاز، به دو صورت اسنادی و میدانی جمع آوری شده است. پیش فرض تحقیق بی انگاری است که مهم ترین مسیر ارتباطی منطقه که نقش شاهراه حیاتی در ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه داشته مسیر همدان به ری (جاده خراسان بزرگ) بوده است که بنای قزقلعه در جوار آن احداث شده است. به مانند سایر قلعه دخترها دارای ساختار معماری سنگی حجیم و مرتفع بوده که دسترسی به آن به راحتی ممکن نبوده است. با توجه به شواهد احتمال این بنا در چند دوره ی اواخر ساسانی، سده های نخستین اسلامی و سده های میانی اسلامی احداث و مورد استفاده بوده است.

کلیدواژه ها:

دشت همدان ، قزقلعه ، جاده خراسان بزرگ ، قلعه کوهستانی ، معماری سنگی