نسبت عالم مثال با نگارگری ایرانی در خوانشی نو از نگاره بارگاه «کیومرث»

نگارگری ایرانی همواره مورد توجه پژوهشگران بوده و بسیاری از آنان بر این اعتقادند که نگارگری ایرانی تجلی عالم مثال در جهان مادی است و هنرمند از طریق شهود عالم مثال و حفظ آن در قوه خیال آن را به تصویر می­ کشد. اما  اخیرا این نظریه مورد انتقاد برخی پژوهشگران بوده و اشکالات آن مورد بررسی قرار گرفته است. نگاره بارگاه کیومرث اثر سلطان محمد نگارگر در شاهنامه تهماسبی به عنوان یکی از برجسته ­ترین آثار نگارگری ایرانی توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است که در مقاله حاضر به مطالعه جایگاه عالم مثال در تحلیل این نگاره با رویکردی انتقادی به دیدگاه سنت­ گرایان در باب نگارگری ایرانی پرداخته شده و به این پرسش پاسخ می­ دهد که عالم مثال در بازخوانی این نگاره چه جایگاهی دارد و آیا می­ توان آن را برآمده از عالم مثال دانست یا خیر. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات در آن با استفاده از منابع کتابخانه­ ای انجام شده است. طبق نتیجه پژوهش فضای این نگاره را می ­توان در مرز میان خیال ­پردازی و واقع­ گرایی دانست. هرچند تمایل به واقع گرایی و بازنمایی طبیعت در آن بیشتر دیده می ­شود. واقع ­گرایی در برخی عناصر تصویری از بین می ­رود و مجالی برای ورود به عالم خیال فراهم می­ کند. هرچند عناصر بسیاری در این نگاره ذهن مخاطب را به عالم خیال فرا می ­خواند، اما این که یک اثر خیال مخاطب را به کار بگیرد با این که اثر برآمده از عالم مثال باشد تفاوت بسیار دارد و صرف اینکه یک نگاره خیال انگیز باشد نمی­ توان آن را برآمده از عالم مثال دانست.

کلیدواژه ها:

عالم مثال ، نگارگری ، بارگاه کیومرث ، سلطان محمد ، سنت گرایان