مروری بر شناخت آرایه های گچی ایران در سده های اولیه دوران اسلامی

یکی از بخشهای مهم و تاثیرگذار معماری، آرایه های معماری است. آرایههای معماری نه تنها موجب زیبایی و فریبندگی اثر می شود، بلکه در پوشاندن نقائص بنایی یا عیوب دیوارها نیز به کار می رود. در ایران و به ویژه مناطق مرکزی آن به دلیل اقلیم خشکی که دارد از گچ به وفور برای اجرای آرایه معماری استفاده شده است. آرایههای گچی گاهی به صورت مستقل و گاهی به صورت تلفیقی در کنار آرایههای دیگر معماری در دوره های تاریخی اجرا شده است. اجرای آرایههای گچی در طی چند هزار سال گذشته فراز و فرودهایی داشته که طبق گفته بسیاری از صاحب نظران، دوره ساسانیان و دوره ایلخانان مغول، دو دوره اوج خلق آرایه های گچی در ایران بوده است ولی در سده های اولیه دوران اسلامی هنر گچبری مورد توجه بوده و نتیجه آن خلق آثار ارزشمند در این حوزه است. هرچند که از سده اول اثری در دست نیست و آثار سده دوم بسیار ساده اجرا شده است، ولی سده های سوم و چهارم شاهد آثاری هستیم که به نظر می رسد ادامه هنر گچبری دوره ساسانیان باشد. معموال روند تاریخی آرایههای معماری در سده های اولیه اسلام کمی مبهم است ولی با مطالعه و بررسی شواهد می توان تا حد زیادی به این مهم دست یافت. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، مطالعه و بررسی آرایههای گچی ایران در سده های اولیه دوران اسلامی است. ابتدا در منابع مکتوب در خصوص موضوع مطالعه شده و در ادامه، نگارنده از بناهای تاریخی مد نظر بازدید به عمل آورده و مطالعه میدانی و عکاسی، تکمیل کننده بخش اولیه شده است. در بیشتر بناهای مورد بررسی در چهارصد سال ابتدایی دوران اسلامی، سادگی آرایه گچی از نظر طراحی و همچنین اجرا، از ویژگیهای بارز این آثار است. احتمالا در این دوره چهارصد ساله، مسجد جامع فهرج، قدیمی ترین و برج قابوس، آخرین بنای ساخته شده باشد که در حال حاضر وجود دارد و قابل بازدید است.

کلیدواژه ها:

آرایه های معماری ، آرایه های گچی ، دوران اسلامی