ارزیابی زی توده و اندوخته کربن خشک دار، لاشبرگ و خاک در توده جنگلی برودار (.Quercus brantii Lindl) در شهرستان لردگان

سابقه و هدف: جنگل های زاگرس به عنوان یکی از مهم ترین ذخیره گاه های کربن در ایران، نقش حیاتی در تعادل بوم سازگانی و چرخه کربن دارند. با توجه به تهدیدهای فزاینده ای که این جنگل ها با آن ها مواجه هستند، شناخت و ارزیابی دقیق اندوخته کربن در اجزای مختلف جنگل ازجمله زی توده خشک دار، لاشبرگ و خاک، اهمیت ویژه ای دارد. پژوهش پیش رو به بررسی تاثیر فرم رویشی (دانه زاد یا شاخه زاد) برودار (Quercus brantii Lindl.) بر زی توده و اندوخته کربن خشک دار، لاشبرگ و خاک در جنگل های آتشگاه لردگان واقع در استان چهارمحال و بختیاری می پردازد. نتایج این پژوهش با ارائه داده های دقیق تر می تواند به مدیریت بهتر و پایدارتر این بوم سازگان های حیاتی کمک کند. مواد و روش ها: این پژوهش با هدف ارزیابی زی توده و اندوخته کربن خشک دار، لاشبرگ و خاک درختان برودار دانه زاد و شاخه زاد در منطقه جنگلی آتشگاه لردگان انجام شد. منطقه مورد مطالعه با وسعت ۹۰ هکتار در فلات مرکزی زاگرس قرار دارد و تیپ غالب پوشش گیاهی آن، برودار است. به منظور انتخاب پایه های مورد بررسی، ۳۰ قطعه نمونه ۱۰۰۰ مترمربعی به طور تصادفی انتخاب شد. در هر قطعه نمونه، نزدیک ترین درخت به مرکز قطعه نمونه که در طبقه قطری مورد نظر قرار داشت، انتخاب شد. به طوری که در طبقه های مختلف قطر برابر سینه در درختان دانه زاد و طبقه های مختلف قطر تاج در درختان شاخه زاد، نمونه مورد نیاز وجود داشته باشد. بدین ترتیب در فرم رویشی دانه زاد، ۱۶ پایه و در فرم شاخه زاد، ۱۴ پایه به طور تصادفی انتخاب و نشانه گذاری شدند. انتخاب پایه ها به منظور اندازه گیری مقدار خشک دارهای ایستاده موجود در درختان مورد بررسی که در قالب شاخه های خشک شده وجود داشتند، انجام شد. لاشبرگ و نیز نمونه های خاک از عمق صفر تا ۳۰ سانتی متر زیر هر درخت جمع آوری شدند. برای اندازه گیری کربن آلی خاک از رابطه محاسباتی مبتنی بر غلظت کربن، وزن مخصوص ظاهری خاک، عمق نمونه برداری و درصد قطعه های بزرگ استفاده شد. نمونه های جمع آوری شده برای تعیین وزن خشک و مقدار کربن به آزمایشگاه منتقل شدند. از روش های استاندارد برای اندازه گیری درصد کربن آلی نمونه های گیاهی و خاک استفاده شد. نتایج: یافته های مربوط به درختان دانه زاد نشان داد که زی توده خشک دار ایستاده بین طبقه های مختلف قطر برابر سینه، اختلاف معنی داری داشت، درحالی که در خشک دارهای افتاده، چنین تفاوتی مشاهده نشد. بیشترین زی توده خشک دار این درختان در طبقه قطری ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر مشاهده شد. در مقابل، در درختان شاخه زاد، زی توده خشک دار افتاده در طبقه های مختلف قطر تاج، اختلاف معنی داری داشت، اما تفاوت زی توده خشک دار ایستاده بین طبقه های مختلف قطر تاج درختان شاخه زاد، غیرمعنی دار بود. مقایسه بین درختان دانه زاد و شاخه زاد نشان داد که زی توده خشک دارهای ایستاده در درختان دانه زاد، بیشتر از درختان شاخه زاد بود. همچنین، مقدار متوسط اندوخته کربن خشک دارها در منطقه مورد مطالعه ۱۷۱/۰ تن در هکتار محاسبه شد. تفاوت معنی داری در مقدار کربن، نیتروژن و فسفر خاک بین فرم های رویشی دانه زاد و شاخه زاد مشاهده نشد. همبستگی زیادی بین کربن و نیتروژن خاک با ضریب تبیین ۹۴/۰ مشاهده شد، درحالی که کربن و فسفر خاک، همبستگی قابل توجهی باهم نداشتند. کربن لاشبرگ در زیر درختان دانه زاد و شاخه زاد، تفاوت معنی داری نداشتند. درمجموع، مقدار متوسط اندوخته کربن لاشبرگ در منطقه مورد مطالعه ۳۲۷/۰ تن در هکتار به دست آمد. نتیجه گیری کلی: با وجود توجه زیاد به زی توده و اندوخته کربن روی زمینی در بوم سازگان های جنگلی، به زی توده خشک دارها کمتر توجه شده است، درحالی که خشک دارها می توانند بخش قابل توجهی از کربن جنگل را در خود ذخیره کنند. گونه های غالب درختی و ویژگی های ساختاری جنگل ازجمله جمعیت، قطر برابر سینه و ارتفاع درختان، عوامل مهمی در تعیین میزان زی توده و ذخیره سازی کربن هستند. در این پژوهش، تفاوت های میانگین مشخصه های کمی درختان دانه زاد و شاخه زاد به عنوان دلایل اصلی تفاوت در زی توده خشک دارهای ایستاده و افتاده شناسایی شدند. همچنین، تاثیر دخالت های انسانی بر کاهش زی توده روی زمینی بررسی شد. مقدار کربن آلی خاک در دو فرم رویشی مشابه بود که این موضوع به مشابهت حجم لاشبرگ در دو رویشگاه نسبت داده شد. این پژوهش به واکاوی اهمیت زی توده و اندوخته خشک دار، لاشبرگ و خاک و تاثیر آن بر بوم سازگان های جنگلی می پردازد و می تواند در بهبود مدیریت جنگل ها و حفظ تنوع زیستی استفاده شود.

کلیدواژه ها:

خشک دار ایستاده ، خشک دار افتاده ، زاگرس ، زی توده ، فرم رویشی