تحلیل عوامل موثر بر چالش‎ های الگوی کشت و تنوع گیاهان زراعی در راستای توسعه پایدار کشاورزی در جنوب استان کرمان

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: توسعه پایدار، توسعه‎ای است که نیازهای کنونی جوامع را بدون مخاطره انداختن نیازهای نسل آینده، برآورده سازد به ‎طوریکه در شاخص‎های اندازه­ گیری آن، ترکیبی از عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست‎محیطی گنجانده شده است. یکی از مهم ­ترین بخش‎های توسعه پایدار، حوزه کشاورزی است که تاثیر قابل‎ توجهی در جامعه داشته و به‎ دلیل تعیین اولویت‎های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نقش بسیار مهمی در ملت‎ها ایفا می‎کند. رشد سریع جمعیت به افزایش هزینه ‎های زیست محیطی کشورهای در حال توسعه منجر می‎شود که توجه به امنیت غذایی و تحقق توسعه پایدار بسیار مهم است که می‎توان با برنامه‎ریزی الگوی کشت مناسب یک رویکرد عملیاتی، مبتنی بر تولیدات متنوع محصولات کشاورزی، مخاطرات آن را کاهش داد. از مزیت‎های الگوی کشت می‎توان به کاهش مصرف کودها و علف‎کش‎ها و در نتیجه کاهش آلودگی مواد غذایی به مواد شیمیایی، کارایی زیاد در استفاده از اراضی، ثبات عملکرد، توزیع سهم نیروی کار در طول فصل رشد، وابستگی کمتر به ذخیره‎سازی، فرصت‎های بیشتر بازار برای ایجاد تعادل در تولید محصولات زراعی، مولفه پایداری و سودآوری بلندمدت بدون نیاز به سرمایه‎گذاری‎های مالی بیشتر اشاره کرد. از این‎رو با توجه سطح زیر کشت و تولید بالا، اقلیم خاص منطقه و تولید خارج از فصل در جنوب استان کرمان لزوم برنامه ‎ریزی جهت اجرای الگوی مناسب کشت از اهمیت ویژه ‎ای برخوردار است. پژوهش حاضر به بررسی و شناسایی چالش‎های الگوی کشت و تنوع گیاهان زراعی در جنوب استان کرمان و ارایه راه‎کارها و پیشنهادات می‎پردازد. مواد و روش‎ها: مطالعه حاضر به ‎صورت کمی، و با ابزار جمع ‎آوری داده‎ها با توزیع تصادفی پرسشنامه در سال ۱۴۰۲ و با جامعه هدف کارشناسان و صاحب ‎نظران حوزه کشاورزی جنوب استان کرمان به تعداد ۵۰ نفر انجام شد. پژوهش به ‎لحاظ شیوه‎ی اجرای تحقیق و ابزارهای گردآوری داده‎ها، تحقیقی- توصیفی از نوع پیمایشی است و از نظر هدف، تحقیقی- کاربردی است که درصدد رفع مشکلی خاص برای جامعه هدف است. ابزارهای جمع‎آوری داده‎ها شامل: مطالعات کتابخانه‎ای، پرسشنامه و استفاده از نظرات صاحب‎نظران، مصاحبه بود و با استفاده از آزمون فریدمن به رتبه‎بندی موانع زیرساختی، آموزشی- حمایتی، اقتصادی و زراعتی پرداخته شد. به ‎منظور جمع ‎آوری داده‎ها و اطلاعات میدانی مورد‎نیاز جهت تجزیه و تحلیل و پاسخگویی به سوالات تحقیق از پرسشنامه و روش میدانی استفاده شد. پرسشنامه مورد استفاده در این تحقیق شامل چهار قسمت موانع زیرساختی، آموزشی- حمایتی، اقتصادی و زراعتی بود. پس از تکمیل و جمع آوری پرسشنامه‎ها، تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم‎افزار Spss انجام شد. یافته‎ها: نتایج آزمون فریدمن، نشان داد بین موانع زیرساختی، اقتصادی، آموزشی- حمایتی و زراعتی تفاوت معنی­ داری وجود دارد. از بین موانع زیرساختی، اقتصادی، آموزشی- حمایتی و زراعتی، موانع زیرساختی در رتبه اول (۳/۸۰)، موانع اقتصادی در رتبه دوم (۲/۹۲)، موانع آموزشی- حمایتی در رتبه سوم (۲) و موانع  زراعتی در رتبه چهارم (۱/۲۸) قرار دارند. از بین شاخص ­های موانع آموزشی- حمایتی، شاخص عدم وجود سازمان و شرکت مناسب برای تآیید محصولات کشاورزی در رتبه اول (۴/۱۰)، از بین شاخص ­های موانع اقتصادی، شاخص خرید تضمینی ضعیف و کم در رتبه اول (۴/۲۱)، از بین شاخص‎های موانع زراعتی، شاخص تجربه و آداب و رسوم کشاورزان در کشت یک محصول در رتبه اول (۳/۷۸)، از بین موانع زیرساختی، اقتصادی، آموزشی- حمایتی و زراعتی، موانع زیرساختی در رتبه اول (۳/۸۰) قرار دارند. از جمله موانع رعایت الگوی کاشت مناسب منطقه میانگین گویه‎ها در شاخص‎های موانع اقتصادی، عدم دسترسی کشاورزان به تسهیلات لازم، نبود بسته‎های حمایتی مناسب و فروش محصولات متنوع مهم­ترین دلایل عدم مشارکت کشاورزان منطقه جنوب کرمان می‎باشد. از سوی دیگر تکرار کشت برخی محصولات در هر سال و عدم تمایلات شخصی کشاورزان برای تغییر الگوی کشت از جمله موانع دیگر است که بایستی مدنظر مسئولین قرار گیرد. لذا آموزش آگاهی‎های لازم در خصوص مسائل زیست محیطی، زیرساختی، تشویقی و حمایتی کشاورزان نسبت به الگوی کشت مناسب و توجه به رعایت انجام آن راهکاری مفید تلقی می‎گردد که به ‎دنبال آن افزایش کیفیت سطح زندگی کشاورزان را در جهت توسعه پایدار خواهد داشت. نتیجه ­گیری: در راستای تحقیق حاضر پیشنهادهای زیر ارائه شده است: ۱- تامین شرایط لازم در اجرای الگوی کشت مناسب با هدف ایجاد تعادل در سطوح زیرکشت و تشویق به کشت محصولات راهبردی، ۲- تعیین قیمت و خرید محصولات راهبردی، ۳- مشارکت عملی و مستقیم جامعه کارشناسان و متخصصان در کل فرآیند کاشت، رشد و برداشت محصولات راهبردی همراه با کشاورزان، ۴- برنامه‎ ریزی صحیح برای توسعه صنایع تبدیلی و صادراتی برای محصولات مازاد، ۵- پرداخت تسهیلات برای کشاورزان پیشرو الگوی کاشت، ۶- توسعه کشت گیاهان کم آب در الگوی کشت منطقه، ۷-تخصیص نهاده‎های شیمیایی یارانه‎دار به محصولات زراعی و باغی برابر الگوی کشت، ۸-اعمال حاکمرانی منابع آب مصرفی در کشاورزی خصوصا" در مورد چاه‎ها از طریق نصب کنتورهای هوشمند و تعین نیاز آبی محصولات موردنظر در الگوی کشت، شرایط خاک و ظرفیت منطقه و اقلیم، پرداخت تسهیلات برای کشاورزانی که از الگوی کاشت پیروی می‎کنند.

کلیدواژه ها:

Crop design ، Economic barriers ، Food security ، Job security ، Sustainable agriculture ، امنیت شغلی ، امنیت غذایی ، طراحی کشت ، کشاورزی پایدار ، موانع اقتصادی