جایگاه شاه و درویش هلالی استرآبادی، و پیشینه و تحلیل آن

بدرالدین هلالی جغتایی از شعرای مهم و تاثیرگذار اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است که خصوصا در غزل و مثنوی از سرآمدان عصر خود بوده است. مشهورترین منظومه او شاه و درویش است که در عصر خود و پس از آن معروف بوده و حتی به اقتفای آن در ادبیات ترکی هم کسانی چند داستان شاه و درویش ترکی سروده اند. روایت های مختصر از داستان عاشقانه شاه و درویش در آثار پیش از روزگار هلالی هم وجود داشته و ما در این مقاله مهمترین نمونه های منظوم و بعضا منثور آن را که عمدتا در آثار عرفانی خصوصا منابع مرتبط با عرفان جمالی آمده نقل کرده و وجوه شباهت و تفاوت آنها را با هم بررسی کرده ایم و در ادامه شاه و درویش هلالی را هم با آنها مقایسه کرده و نوآوری های هلالی در پرداخت داستان را متذکر شده ایم. شاه و درویش هلالی از سه منظر ادبی، عرفانی و اخلاقی حائز اهمیت است که از این میان جنبه اخلاقی و تعلیمی این منظومه هم که تا به حال به آن توجه نشده بسیار مهم است. شاعر به طور ضمنی در این منظومه توصیه های خود به نهاد قدرت در زمینه لزوم رعایت عدالت و توجه به توده مردم و همچنین فوایدی را که حکمران از قبل آن می تواند به دست بیاورد یادآور می شود و همین نکته این منظومه را تا حد یک سیاست نامه ارتقا می دهد.

کلیدواژه ها:

هلالی استرآبادی ، شاه و درویش ، اخلاق ملوک ، شعر فارسی