مدل مفهومی فرایندی »معنویت « در روانشناسی

هدف و زمینه : علی رغم اینکه بسیار روانشناسان معنویت را یک ویژگی ذاتی انسان و زمینه که منجر به تلاش برای درک و اتصالبه ناشناخته های جهان و جستجوی معنا می دانند، به گفته پارگامنت معنا و مفهوم آن همواره در حال تکامل بوده و تا به امروز مطالعه مفهوم آن همچنان محققان را به چالش می کشد و با توجه به دامنه گسترده از تعبیرها و تفسیرها، ابهام مفهومی آن مورد توافق پژوهشگران می باشد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل مفهوم»معنویت « در ادبیات محققین و کشف مدل مفهومی آن انجام شد. روش: این پژوهش ، به لحاظ هدف، از نوع تحقیقات بنیادین و روش آن به لحاظ رویکرد، آمیخته از نوع طرح متوالی اکتشافی (رویکرد کمی -کیفی ) است . در بخش کیفی ، از روش تحلیل محتوای کیفی شیه و شانون به روش تحلیل محتوای عرفی و قراردادی ، به منظور جمع آوری ، توصیف ، دسته بندی و تجزیه و تحلیل سازه معنویت در منابع روان شناسی و در بخش کمی ، از روش توصیفی -پیمایشی (نظرات کارشناسان) به منظور دستیابی به روایی مدل مفهومی معنویت و مولفه های آن استفاده شده است . یافته ها: در جستجوی اولیه ۳۶۳ مقاله و کتاب یافت شد که از بین آنها برحسب معیارهای ورود به مطالعه ۵۸ مورد به منظور جمع آوری تعاریف پرداخته شد. تحلیل دادهها منجر به ۱۸۴ کد اولیه ، ۴۸ مضمون پایه ،۹ مضمون سازمان دهنده ؛ »ماهیت «، »تجربه گری «، »ارتباط«، »جستجوگری «، »تفکر«، »شناخت «، »رفتار«، »عاطفه و هیجان«، »پیامد« و ۴ بعد اصل ؛ »هسته «، »مکانیزمها«، »نظامهای پویا« و»نمودها« شد. در نهایت مدل مفهومی فرایندی »معنویت « استخراج و با استفاده از ضریب شاخص روایی محتوا (CVI) تایید شد. نتیجه گیری : علی رغم تعاریف و تعابیر پراکنده در علم روانشناسی ، با توجه به یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت »معنویت « از نظر پژوهشگران این علم سازهای غیربسیط و چندبعدی است و علاوه بر اینکه یکی از ابعاد مهم تحولی انسان می باشد، به طور عمیق در فرایند تعاملی تحولی با دیگر ابعاد(شناختی ، هیجانی ، رفتاری و...) قرار دارد. نظر به اینکه پارادایم غالب حاکم در علم روانشناسی سکولار می باشد، در مفهوم معنویت هم این موضوع قابل مشاهده می باشد.

کلیدواژه ها:

معنویت ، تحول معنوی ، مدل مفهومی ، مدل مفهومی فرایندی