تنوع زیستی سواحل صخره ای طبیعی و ساختارهای مصنوعی در خطوط ساحلی جنوب جزیره قشم

مقدمه: چشم اندازهای ساحلی در نتیجه افزایش تقاضا جهت ایجاد سازه هایی به منظور فعالیت های اقتصادی، مسکونی و گردشگری همواره در حال تغییر هستند. تنوع ساخت و سازهای دست بشر همچون موج شکن، اسکله ها و دیوارهای ساحلی جزو ویژگی های همراه با زیستگاه های کم عمق نواحی زیر جزرومدی و بین جزرومدی شده است. این تغییر و تحول در پاسخ به رشد نمایی جمعیت بشر و تغییرات آب و هوایی همچون بالا آمدن تراز آب دریا و افزایش نیاز برای مقابله با حوادث طبیعی همچون طوفان های دریایی شتاب بیشتری خواهد گرفت. با افزایش نگرانی های به وجود آمده درباره ارزش اکولوژیک محیط های ایجاد شده، تلاش هایی برای ایجاد زیستگاه های جدید به منظور افزایش تنوع زیستی در حال جریان هستند. از این رو این مطالعه با هدف مقایسه بین الگوهای تنوع زیستی بین سطوح بسترهای مصنوعی و طبیعی و همچنین نقش ویژگی های شیب و ارتفاع جزرومدی در تعیین الگوهای تنوع زیستی صورت پذیرفت.مواد و روش ها: نمونه برداری  از ۴ زیستگاه طبیعی  (سواحل صخره ای جزیره ناز، مسن، نقاشه و رمچاه) و ۴ زیستگاه مصنوعی (بسترهای صخره ای موج شکن های جزیره ناز، پودر فرآوری ماهی، سلخ و رمچاه) در سواحل جنوبی جزیره قشم، به طور فصلی از تابستان ۱۳۹۵ تا بهار ۱۳۹۶ انجام پذیرفت. طی این مطالعه از نمونه برداری جوامع اپی بیوتیک در دو نوع بستر طبیعی و مصنوعی در هشت ایستگاه و سه سطح جزر ومدی طی چهار دوره نمونه برداری ۹۶۰ عکس تهیه گردید.نتایج: پس از بررسی عکس ها و شناسایی نمونه های جمع آوری شده، ۱۰۵ گونه شناسایی گردید که از این میان ۶۵ گونه در بستر های طبیعی و ۴۲ گونه در بسترهای مصنوعی مشاهده گردید. بسترهای طبیعی در مقایسه با بسترهای  مصنوعی دارای فراوانی (درصد پوشش) بالاتر جوامع اپی بیوتیک بودند. درصد پوشش اکثر گروه های تاکسونومی شناسایی شده در بسترهای طبیعی بالاتر بود بجز سه گروه تاکسونومی هیدروییدها، بریوزوا و شکم پایان که در بسترهای مصنوعی فراوانی (درصد پوشش) بیشتری را به خود اختصاص داده بودند. در مقایسه تعداد گونه نیز همین مدل مشاهده گردید و ایستگاه مسن، رمچاه و نقاشه به ترتیب بیشترین تعداد گونه را به خود اختصاص داده بودند. نتایج حاکی از تنوع گونه ای بالاتری در بسترهای طبیعی (۹۹/۱۴) در مقایسه با بسترهای مصنوعی (۹۸/۹) بود. آزمون PERMANOVA تفاوت معناداری در ساختار جوامع اپی بیوتیک بین بسترهای سخت طبیعی و مصنوعی و همچنین سطوح جزرومدی متفاوت در سواحل جنوبی جزیره قشم نشان داد (۰۵/۰>p).بحث: در مقایسه بین تعداد گونه در سطوح جزرومدی متفاوت تقریبا یک روند منظم افزایشی در تعداد گونه همراه با ارتفاع جزرومدی مشاهده گردید و تخته سنگ های ناحیه پایین جزرومدی در مقایسه با دو سطح دیگر جزرومدی دارای غنای گونه ای بالاتری بودند. هیچ یک از افراد جمعیت خارپوستان برروی سطوح صاف زیستگاه های مصنوعی مشاهده نشدند که این امر می تواند به دلیل شیب تند بسترهای مصنوعی و عدم وجود خردزیستگاه باشد که سبب شده است که این جوامع محیط مناسبی جهت استقرار پیدا نکنند. در بررسی گونه های تمیز دهنده دو زیستگاه طبیعی و مصنوعی مشخص شد که در مقایسه با بسترهای طبیعی، وسعت گسترش و رشد جلبک Padina sp. برروی بسترهای مصنوعی به طور قابل توجهی کاهش داشته است و این ماکروجلبک یکی از گونه های موثر در تفاوت ساختار جمعیتی بین این دو زیستگاه بوده است. به نظر می رسد که شیب تند و بالا بودن قدرت امواج در بسترهای مصنوعی سبب شده است که این گونه نتواند به خوبی برروی بسترهای مصنوعی گسترش یابد. در مقابل ماکروجلبک Centroceras clavulatum  بخوبی توانسته بود با ساختارهای مصنوعی سازگار شود و گسترش قابل توجهی برروی این ساختارها ایجاد کرده بود به طوری که بعد از Padina sp. به عنوان یکی از گونه های موثر در تفاوت ساختار جمعیت بین این دو زیستگاه معرفی شد. مطالعه حاضر نشان داد که ایجاد سطوحی با شیب کم، دامنه بیشتری از زیستگاه ها ایجاد می کند و با افزایش ناهمگنی بستر، چندین آشیانه اکولوژیک برای چندین گونه ایجاد می شود و در نهایت تنوع زیستی منطقه ای افزایش می یابد.

کلیدواژه ها:

تنوع زیستی ، چشم اندارهای ساحلی ، زیستگاه های مصنوعی ، جوامع اپی بیوتیک ، مناطق جزرومدی