تغییرات فصلی اجتماع پلانکتون ها در حوضچه های نمک پتروشیمی ماهشهر و خور اودله

مقدمه: فیتوپلانکتون ها به عنوان تولیدکنندگان اولیه در پایه شبکه های غذایی در اکوسیستم های آبی قرار دارند. زئوپلانکتون های دریایی جز تولیدکنندگان ثانویه شبکه غذایی دریایی محسوب می شوند توزیع و پخش زئوپلانکتون ها بر پتانسیل رشد ماهیان منطقه بویژه لارو آنها تاثیر می گذارد. حساسیت پلانکتون ها به تغییرات جزئی محیط، آنها را به اندیکاتورهای زیستی مناسبی تبدیل کرده که منعکس کننده شرایط سلامت اکوسیستم آبی می باشند. لارو میگو و ماهی در مرحله آبگیری حوضچه های نمکی ماهشهر، از خور اودله به عنوان تنها منبع تامین کننده آب حوضچه ها، از طریق پمپاژ به داخل حوضچه ها وارد می شوند و شرایط سخت رشد می کنند در نتیجه ارزیابی منظم جهت حفاظت از ساکنین این اکوسیستم آبی ضروری است. هدف از این مطالعه بررسی سلامت زیستی اکوسیستم حوضچه های نمک ماهشهر و خور اودله توسط شاخص کیفیت آب (WQS, Water Quality Score) و شاخص های اکولوژیکی بر حسب جوامع پلانکتونی این اکوسیستم بود.مواد و روش ها: نمونه برداری از ۷ ایستگاه از خور اودله تا حوضچه های نمک ۱و ۲ انجام گرفت. برداشت از آب جهت بررسی فیتوپلانکتون ها و زئوپلانکتون ها توسط تور پلانکتون گیری، در چهار فصل از خرداد ۱۴۰۲ تا اردیبهشت ۱۴۰۳انجام گرفت. عوامل فیزیکی شیمیایی شامل اکسیژن محلول، pH، فسفات ، نیترات و اکسیژن خواهی بیوشیمایی جهت ارزیابی شاخص WQS سنجش شدند. بعضی عوامل فیزیکوشیمیایی از قبیل pH، دما و اکسیژن محلول در محل نمونه برداری با استفاده از دستگاه مولتی پارامتر پرتابل و شوری توسط دستگاه شوری سنج اندازه گیری گردید. بقیه پارامترها توسط روش های استاندارد آزمایشی سنجیده شدند.نتایج: در طی این تحقیق، با دور شدن از خور و پیشروی به سمت درون حوضچه ها فراوانی فیتو پلانکتون ها، شوری، نیترات و شاخص غالبیت روند افزایشی و فراوانی زئوپلانکتون ها، فسفات، شاخص تنوع، غنای گونه ایی و تراز زیستی روند کاهشی را نشان داد. همچنین یک پیک زمستانی برای تراکم فیتو پلانکتون ها و به دنبال آن یک پیک بهاری برای تراکم زئوپلانکتون ها مشاهده شد. در این مطالعه ۵۱ گونه از ۶ شاخه فیتوپلانکتونی و ۱۷ گونه و ۴ لارو از ۲ شاخه زئوپلانکتونی شناسایی شد. میانگین فراوانی برای فیتوپلانکتون ها ۴۲۲۹ سلول در لیتر و برای زئوپلانکتون ها ۱۰۳۹۵ سلول در لیتر ثبت گردید.خانواده های Bacillariaceae و Paracalanidae و همچنین مراحل لاروی (ناپلیوس و کوپه پودا) گروه های غالب را در منطقه به خود اختصاص داده بودند. طبق ارزیابی شاخص WQS رتبه ۶/۲ برای ایستگاه های خور وحوضچه نمک شماره ۱ و رتبه ۴/۳ برای ایستگاه های درون حوضچه شماره ۲ تعیین شد. مقادیر pH و اکسیژن محلول در طول دوره نمونه برداری دارای امتیاز ۵ (کیفیت خوب)، نیتروژن کل، فسفر کل و BOD۵ در طول دوره مطالعه دارای امتیاز ۱ (کیفیت پایین) بودند. در مجموع، ایستگاه های خور ادوله و ابتدای حوضچه شماره ۱ کیفیت پایین و ایستگاه های انتهای حوضچه شماره ۱ و درون حوضچه شماره ۲ دارای کیفیت ضعیف از لحاظ کیفیت آب بوده اند. همبستگی مثبت بین فراوانی فیتوپلانکتون ها با میزان شوری و نیترات مشاهده شد.زئوپلانکتون ها رابط معکوسی با این دو پارامتر نشان دادند.بحث: طبق بررسی انجام شده با افزایش شوری و نیترات به سمت درون حوضچه ها فراوانی فیتوپلانکتون ها افزایش درحالی که زئوپلانکتون ها کاهش یافته بودند که علت آن احتمالا حساسیت زئوپلانکتون ها به شوری و ایجاد فشاراسمزی بیش از حد توان آنها بود که به دنبال آن با کاهش شکارچی و موجود بودن نیترات به عنوان منبع غذایی فیتوپلانکتون ها ما شاهد رشد بیشتر فیتوپلانکتون ها بودیم. همچنین با پیشروی به سمت حوضچه ها به دلیل تبخیر شدید و شوری بالا تنوع گونه ایی کاهش یافته و گونه های مقاوم جمعیت غالب را تشکیل داده بودند. از طرفی با توجه به نتایج شاخص WQS کیفیت آب منطقه پایین بود که می توان آن را به شرایط استرس زا همچون تبخیر شدید نسبت داد. بنابراین در حوضچه ها جهت رفا شرایط زیست آبزیان ساکن این منطقه انجام پایش های متوالی و شناسایی فاکتورهای استرس زا و رفع آنها ضروری می باشد.

کلیدواژه ها:

زئو پلانکتون ، حوضچه های استحصال نمک ، خور اودله ، فیتو پلانکتون ، شاخص شانون ، WQS