پاسخ های مورفولوژیک نهال های دو ساله بنه Pistacia atlanticaDesf.)) به تنش همزمان خشکی و گردوغبار

چکیدهسابقه و هدف: بنه( Pistacia atlanticaDesf) یکی از مهم ترین گونه های درختی جنگل های خارج از شمال است که علاوه بر حضور گسترده در مناطق رویشی ارسباران، زاگرس، ایرانو-تورانی و دامنه های خلیج فارس و عمانی، مانند کمربندی اطراف ایران را احاطه کرده است. جنگل های زاگرس به دلیل داشتن نقش حمایتی و حفاظتی از مهم ترین و حساس ترین اکوسیستم ها در ایران می باشند که با وقوع طوفان های گرد و غبار و خشکسالی های شدید در معرض تهدید قرار دارند. عوامل محیطی از جمله گرد و غبار و خشکی به صورت توام میتواند موجب زوال درختان بنه گردد. این آزمایش با هدف بررسی تاثیر همزمان خشکی و گرد و غبار روی خصوصیات رویشی نهال های بنه، به منظور شناخت واکنش نهال به آن جهت مدیریت بهتر تنش خشکی و ریز گرد در شرایط تغییر اقلیم طراحی و اجرا گردید.مواد و روش:پژوهش حاضر از اسفندماه ۱۴۰۱ تا آذر ماه ۱۴۰۲ در گلخانه دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه لرستان، به صورت آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح کاملا تصادفی اجرا شد و ۳۸۴ نهال بنه تحت عامل خشکی در سه سطح شامل: ۱۰۰ درصد ظرفیت زراعی(بدون تنش)، ۵۰ و ۷۵ درصد ظرفیت زراعی و عامل گرد و غبار در چهار سطح شامل: صفر، ۳۵۰، ۷۵۰ و ۱۵۰۰ میکروگرم در مترمکعب قرار گرفتند. اتاقک های رشد با پوشش پلاستیکی در ابعاد ۱.۸×۲.۵×۶ در داخل گلخانه احداث گردید و گلدان ها داخل اتاقک قرار داده شد. به منظور شبیه سازی خاک گلدان با خاک نهالستان جنگلی، از خاک زراعی، ماسه و کود دامی به نسبت مساوی استفاده برای تمام گلدان های بنه استفاده گردید. در پایان آزمایش، صفات مورفولوژیک ریشه، ساقه و برگ نهال ها اندازه گیری شد.یافته ها: نتایج نشان داد که تنش خشکی و گرد و غبار سبب تغییرات ویژگی های مورفولوژیک در برگ نهال های بنه شد، بطوریکه این ویژگی ها در شرایط تنش خشکی ۵۰ درصد ظرفیت زراعی و تیمار ۱۵۰۰ میکروگرم در متر مکعب گرد و غبار به شدت کاهش یافت. بطور کلی، بیش ترین سطح برگ (۸/۸۱ سانتی مترمربع)، تعداد برگ (۷۵/۱۵۶ برگ در هر نهال)، طول ساقه (۲۵/۸۷ سانتی متر)، تعداد شاخه (۵/۳۹ شاخه در هر نهال)، قطر یقه (۴۰/۹ میلی متر)، قطر یقه (۷۵/۸ میلی متر) متعلق به تیمار ظرفیت زراعی ۱۰۰ درصد بدون تیمار گرد و غبار بود. اثر ساده تنش خشکی برای قطر ساقه نشان داد که بیش ترین قطر ساقه (۵۳/۹ میلی متر) در ظرفیت زراعی۱۰۰ درصد مشاهده گردید. وزن تر و خشک برگ، شاخه و ریشه در نهال های بنه نیز تحت تاثیر تنش خشکی و گرد و غبار کاهش یافت، بطوریکه بیش ترین وزن تر شاخه (۶۲/۱۶ گرم)، وزن خشک شاخه (۱۴/۱۰ گرم)، وزن تر ریشه (۶۵/۱۱ گرم)، وزن خشک ریشه (۵۵/۸ گرم)، وزن تر برگ (۲۰۴/۸ گرم)، وزن خشک برگ (۳۳۹/۵ گرم) و وزن خشک کل (۰۳۳/۲۴ گرم) در تیمار شاهد در ظرفیت زراعی ۱۰۰ درصد مشاهده شد. تنش موجب افزایش حجم ریشه گردید و بیش ترین حجم ریشه (۸/۱۷ سانتی متر مکعب) در غلظت ۱۵۰۰ میکروگرم در متر مکعب گرد و غبار در ظرفیت زراعی ۵۰ درصد به دست آمد. نتیجه گیری: در این پژوهش مشخص شد که گرد و غبار موجب تشدید اثرات منفی تنش خشکی بر ویژگی های مورد بررسی گردید. ویژگی های مورفولوژیک بنه، در سطح تنش خشکی ۵۰ درصد ظرفیت زراعی به شدت کاهش نشان داد و این روند، به خصوص در غلظت های بالاتر گرد و غبار (۱۵۰۰ میکروگرم در متر مکعب) نمایان شد. لذا می توان گفت یکی از عوامل زوال بنه در زاگرس پدیده همزمان گردوغبار و خشکی می باشد. این نتایج به درک بیشتر ما در مدیریت پایدار جنگل های زاگرس کمک می کند. شناخت و توسعه روش های مناسب جهت مدیریت پایدار جنگل های زاگرس و افزایش مقاومت درختان بنه در حال زوال، ضروری است.

کلیدواژه ها:

بنه ، تنش خشکی ، ریزگرد ، زاگرس ، سطح برگ