مقایسه چگونگی جایگزینی همخوان های دندانی در (وام) واژه های انگلیسی و عربی

جایگزینی یک واج زبان مبداء با نزدیک ترین آوای موجود در زبان مقصد یا زبان وام گیرنده «جایگزینی واج» نامیده می شود. زبان های انگلیسی و عربی به طور مشترک دارای همخوان های دندانی //و // هستند که زبان فارسی فاقد آنهاست. هدف این پژوهش توصیفی- تحلیلی که در چارچوب نظریه بهینگی(پرینس و اسمولنسکی، ۱۹۹۳ /۲۰۰۴) انجام شده، مقایسه و تبیین چگونگی جایگزینی این دو همخوان دندانی در (وام)واژه های انگلیسی و عربی است. یافته های پژوهش پیش رو نشان می دهد که جایگزینی این دو همخوان در (وام)واژه های انگلیسی به جایگاه آنها در هجا بستگی داد؛ همخوان های دندانی/D/ و // در آغاز (وام )واژه های انگلیسی به ترتیب به همخوان های دندانی- لثوی [dÏ] و [t] تبدیل می شوند. زیرا به لحاظ جایگاه تولید دندانی، این دو همخوان دندانی- لثوی نزدیکترین همخوان ها به همخوان های دندانی/D/ و // هستند. ولی همخوان // در پایانه هجای (وام )واژه های انگلیسی به صورت همخوان سایشی لثوی [s]تلفظ می شود. زیرا محدودیت کم کوشی LAZY مانع تبدیل همخوان /T/ به همخوان [t] در پایانه هجا می شود. تولید هر آوایی مستلزم صرف مقدار مشخصی انرژی است. این محدودیت نشان داری، آوایی را که تولید آن نیاز به انرژی بیشتری داشته باشد جریمه می کند. اما چگونگی جایگزینی همخوان های دندانی //و // در وام واژه های عربی به شیوه تلفظ نویسه های >ذ< و >ث< در زبان فارسی بستگی دارد. بنابر این، با یک تحلیل صرفا واج شناختی نمی توان این مسئله را تبیین کرد. پس به تحلیلی نیاز است که دربرگیرنده نویسه ها نیز باشد. به سخنی فنی تر، به محدودیتی نیاز است که به اطلاعات نویسه ای دسترسی داشته باشد. واج شناسان نظریه بهینگی که پیشتر به این نیاز در تحلیل زبان های دیگر پی برده بودند محدودیت های نویسه ای را به عنوان گونه سوم محدودیت ها (افزون بر محدودیت های پایایی و نشان داری) پیشنهاد داده اند. بر این پایه، تحلیل تلفظ دو نویسه >ذ< و >ث< با بهره گیری از محدودیت های نویسه ای انجام شد. این محدودیت ها ایجاب می کنند که دو نویسه >ذ< و >ث< در زبان فارسی همیشه به ترتیب باید به صورت [z] و [s] تلفظ بشوند.

کلیدواژه ها:

جایگزینی واج ، تلفظ وام واژه های عربی ، تلفظ (وام) واژه های انگلیسی ، همخوان های دندانی ، محدودیت های نویسه ای ، نظریه بهینگی