اثر بستر و تاریخ نشاکاری بر ویژگی های فیزیولوژیک و عملکرد دانه سه رقم برنج (Oryza sativa L.) در اهواز

مقدمه: برنج از مهم ترین محصولات کشاورزی دنیا است و بعد از گندم جایگاه دوم را از نظر تولید سالانه به خود اختصاص داده است. کاشت برنج در بیش تر نقاط جهان به صورت نشاکاری صورت می گیرد، اما دوره بازیافت طولانی و گاهی مرگ و میر زیاد نشاها در زمین اصلی، مصرف زیاد آب، عدم امکان استفاده از کارنده های مستقیم یا ماشین نشاکار در بافت های سنگین خاک و هزینه کارگری زیاد، یافتن شیوه های مناسب کاشت برنج با هدف کاهش اثرات بازدارنده این عوامل به ویژه کاهش مصرف آب و دستیابی به عملکرد بهینه را اجتناب ناپذیر می کند. از سوی دیگر، انتخاب تاریخ کاشت مناسب یکی دیگر از مدیریت های زراعی مهم جهت دستیابی به عملکرد بهینه محصول است. در این آزمایش، اثر شیوه های مختلف آماده سازی زمین و تاریخ های متفاوت نشاکاری بر ویژگی های فیزیولوژیک و عملکرد سه رقم برنج در منطقه شاوور استان خوزستان بررسی شد. هدف از آزمایش، تعیین نقش تاریخ نشاکاری و نوع بستر کاشت بر جنبه های رشد و نمو نشاهای تولیدی رقم های برنج و روابط متقابل بین آن­ها بر کاهش اثرات بازدارنده موانع تولید بود. مواد و روش ها: این آزمایش به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات شاوور- استان خوزستان طی دو سال زراعی ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ انجام شد. عامل های آزمایشی، شیوه آماده سازی زمین (بستر نشاکاری) در چهار سطح شامل بسترهای گل خرابی، مسطح با رطوبت ظرفیت زراعی، مسطح با خاک خشک و کشت در پشته با خاک خشک به عنوان عامل اصلی، تاریخ نشاکاری در سه سطح شامل ۱۲ و ۲۲ خرداد و دوم تیر به عنوان عامل فرعی و رقم برنج در سه سطح شامل رقم های چمپا، عنبوری قرمز پابلند و دانیال به عنوان عامل فرعی فرعی بودند. به منظور تهیه بسترهای کاشت گل خرابی، مسطح با رطوبت ظرفیت زراعی و  مسطح با خاک خشک در زمین اصلی، پس از اجرای شخم و دیسک، خاک تسطیح و برای تهیه بستر کشت در پشته، پس از انجام شخم، دیسک و تسطیح، پشته­ها توسط نهرکن (با عرض ۵۰ سانتی متر و ارتفاع ۲۰ سانتی متر) ایجاد شدند. صفات مورد مطالعه شامل عملکرد شلتوک، عملکرد زیستی، شاخص برداشت، شاخص کلروفیل، دمای کانوپی و هدایت روزنه ای بود. یافته های تحقیق: نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر بستر کاشت، تاریخ کاشت، رقم و برهمکنش آن ها بر عملکرد  دانه از نظر آماری معنی دار بود. نتایج مقایسه میانگین دوساله نشان داد که بیش ترین میزان عملکرد دانه متعلق به بستر کشت مسطح با خاک خشک در تاریخ نشاکاری ۱۲ خرداد در رقم عنبوری قرمز پابلند (۵.۶۸ تن در هکتار) بود و بیش ترین عملکرد زیست توده از بستر کشت مسطح با رطوبت ظرفیت زراعی در تاریخ کاشت دوم تیر در رقم عنبوری قرمز پابلند (۱۳.۶۳ تن در هکتار) به دست آمد. همچنین، بیش ترین میزان شاخص برداشت (۵۱.۷۱ درصد) و بهترین دمای پوشش گیاهی در مرحله ظهور خوشه (۳۲.۲۲ درجه سلسیوس) نیز در تیمار بستر مسطح با خاک خشک در تاریخ کاشت دوم تیرماه در رقم چمپا مشاهده شد. نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده از عملکرد دانه به عنوان مهم ترین هدف از کاشت گیاه برنج، به نظر می رسد بتوان با کشت رقم محلی عنبوری قرمز پابلند بر بستر مسطح با خاک خشک در تاریخ نشاکاری ۱۲ خرداد ماه از طریق فراهمی شرایط محیطی (عدم اجرای گل خرابی و جلوگیری از ایجاد اثرات منفی بر رشد گیاه) و دمایی مناسب (ممانعت از وقوع تنش در مرحله گلدهی و دانه بندی) به تولید محصول بالا دست یافت.

کلیدواژه ها:

بستر مسطح با خاک خشک ، دمای پوشش گیاهی ، شاخص کلروفیل (عدد اسپد) ، هدایت روزنه ای