ارزیابی تنوع و گروه بندی ژنوتیپ های برنج بر مبنای برخی صفات معماری ریشه

مقدمه: ریشه های گیاه در به حداقل رساندن خلاء عملکرد و زیربنای دومین انقلاب سبز که باید تقاضای غذای انسان را برآورده کند، اهمیت دارد. این نیمه پنهان گیاه، مجرایی برای جذب منابع از خاک است و به طور منطقی یک هدف با ارزش در اصلاح برای بهبود بهره وری محصول در خاک های دارای کمبود مواد مغذی است. اصلاح مستمر شاخساره در دهه های گذشته، تنوع فنوتیپی، مورفولوژیکی و تشریحی ریشه را با وجود منابع ژنتیکی در دسترس، نادیده گرفته است. با این حال، تغییرات در ویژگی های ریشه با توجه به زمینه ژنتیکی آن ها در برنج به طور کامل مشخص نشده است، زیرا تعداد کمی از ارقام یا توده های با زمینه ژنتیکی ناشناخته در مطالعات مورد استفاده قرار گرفته اند. این پژوهش، با هدف بررسی تنوع فنوتیپی برخی صفات ریشه در ارقام برنج، ارزیابی همبستگی های بین صفات ریشه و گروه بندی ارقام بر اساس صفات مورفولوژی ریشه انجام شد.مواد و روش ها: این تحقیق با هدف ارزیابی خصوصیات ریشه و غربال ارقام با خصوصیات ریشه برتر در موسسه تحقیقات برنج کشور- رشت در سال ۱۴۰۱ اجرا شد. در این پژوهش، ۴۰ رقم شامل ارقام بومی داخلی،ژنوتیپ های اصلاح شده داخلی و خارجی در قالب طرح کاملا تصادفی (CRD) در سه تکرار در گلدان کشت شدند. در پایان دوره رشد برنج، صفات ریشه شامل طول ریشه، حجم ریشه، سطح ریشه و نسبت ریشه به اندام هوایی اندازه گیری شد. محاسبات آماری با نرم افزار SAS (نسخه ۴/۹) انجام گردید.یافته ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ژنوتیپ در صفات طول ریشه، حجم و سطح ریشه و نسبت ریشه به اندام هوایی در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که ژنوتیپ Kapa، بیش­ترین طول ریشه (۷/۵۳ سانتی متر)، ژنوتیپ Avanqard، بیش­ترین حجم (۹۲ سانتی متر مکعب) و سطح ریشه (۹/۲۴۵ سانتی متر مربع) و ژنوتیپ Dijla، بیش­ترین نسبت ریشه به اندام هوایی (۴۹/۰) را داشت. تجزیه خوشه ای ژنوتیپ های مورد بررسی را در سه گروه مجزا قرار داد. گروه اول از نظر صفات ریشه دارای مقادیری تقریبا برابر با میانگین کل بودند. گروه دوم دارای حجم و سطح ریشه کمتر از میانگین کل و گروه سوم دارای سطح و حجم ریشه بیش­تر از میانگین کل بودند. ارزیابی همبستگی بین صفات ریشه نشان داد که طول ریشه با سطح ریشه همبستگی مثبت و معنی دار داشت. بین حجم ریشه با سطح ریشه و نسبت ریشه به اندام هوایی همبستگی مثبت و معنی دار مشاهده شد. سطح ریشه نیز، با سایر صفات مورد بررسی همبستگی مثبت و معنی دار داشت.نتیجه گیری: نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از وجود تنوع در صفات معماری ریشه در ژنوتیپ های مورد ارزیابی بود. بر اساس تجزیه خوشه ای، ژنوتیپ های گروه دوم دارای حجم و سطح ریشه کمتر از میانگین کل و ژنوتیپ های گروه سوم دارای سطح و حجم ریشه بیش­تر از میانگین کل بودند. لذا، استفاده از ارقام گروه سوم تجزیه خوشه ای با توجه به حجم و سطح ریشه بیش­تر مانند ژنوتیپ Avanqard جهت استفاده به عنوان والد در برنامه های اصلاحی پیشنهاد می شود.

کلیدواژه ها:

حجم ریشه ، سطح ریشه ، طول ریشه