بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و برآورد پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های امیدبخش برنج

مقدمه: برنج پس از گندم، مهم ترین غله در جهان است که بخش اعظمی از انرژی مورد نیاز جمعیت بشر را تامین می کند و نقش مهمی در تغذیه جوامع انسانی دارد. بیشترین میزان تولید و مصرف برنج در دنیا مربوط به قاره آسیا است. برای مقابله با چالش های جمعیتی جهان و مقابله با اثرات تغییرات آب و هوایی، می توان تولید برنج را با ایجاد ارقام پرمحصول از طریق برنامه های به نژادی افزایش داد. اثرمتقابل ژنوتیپ و محیط در به نژادی محصولات و تولید آنها اجتناب ناپذیر است. در نظر گرفتن برهم کنش ژنوتیپ و محیط از طریق مدل های تجزیه و تحلیل پایداری می تواند مکان یابی دقیق ارقام در مناطق مختلف را تسهیل کند. لذا، این پژوهش به منظور ارزیابی پایداری عملکرد در شش لاین امیدبخش برنج و دو رقم شیرودی و هاشمی به عنوان شاهد اجرا شد.مواد و روش ها: شش ژنوتیپ امیدبخش برنج و دو رقم شیرودی و هاشمی به عنوان شاهد، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه (رشت و چپرسر) از سال ۱۳۹۴ به مدت سه سال، کشت و ارزیابی شدند. تجزیه واریانس مرکب با فرض تصادفی بودن سال ها و ثابت بودن مکان ها و ژنوتیپ ها و مقایسه میانگین ها به روش توکی انجام شد. با معنی دارشدن اثرمتقابل ژنوتیپ × محیط برای صفات مورد بررسی، تجزیه پایداری به روش های لین و بینز، AMMI  و GGEبای پلات انجام شد.یافته ها: نتایج تجزیه مرکب نشان داد که اثرات ژنوتیپ ، مکان، سال × مکان، ژنوتیپ × مکان و ژنوتیپ × سال × مکان معنی دار بود. نتایج تجزیه پایداری ژنوتیپ های برنج به روش لین و بینز نشان داد که ژنوتیپ های ۱۹۴۰۱ و ۱۹۴۰۳ دارای رتبه اول و دوم در پایداری عملکرد بودند. ارزیابی پارامترهای مدل AMMI نشان داد که ژنوتیپ های ۱۹۴۰۱، ۱۹۴۰۲، ۱۹۴۰۴ و ۱۹۴۰۳ به عنوان ژنوتیپ های پایدار با سازگاری عمومی بالا بودند. بر اساس آماره ASV و  عملکرد دانه، ژنوتیپ های ۱۹۴۰۱ و ۱۹۴۰۲ به عنوان پایدارترین ژنوتیپ ها انتخاب شدند. همچنین، نتایج حاصل از روش GGE بای پلات نشان داد که ژنوتیپ ۱۹۴۰۱ بیشترین پایداری را در بین ژنوتیپ های مورد بررسی داشت و از عملکرد دانه مناسبی برخوردار بود.نتیجه گیری: در کل نتایج حاصل از ارزیابی پایداری لاین های امیدبخش برنج با استفاده از روش های لین و بینز، AMMI و GGEبای پلات نشان داد که ژنوتیپ ۱۹۴۰۱، پایدارترین لاین امید بخش بود که با میانگین تولید ۳/۶ تن در هکتار شلتوک در دو مکان و سه سال و بدون اختلاف معنی دار با رقم شاهد اصلاح شده شیرودی از ارقام پرمحصول محسوب شد.

کلیدواژه ها:

اثرمتقابل ژنوتیپ و محیط ، بای پلات ، برنج ، عملکرد دانه