نسبت موقعیت باوری و اراده آزاد انسان در فلسفه مالبرانش

مالبرانش برای حل مسئله نسبت میان ذهن و بدن که از سوی دکارت پاسخی درخور نیافته بود، با تحلیل مجدد مفهوم «توان علی»، ضمن تلاش برای پیرایش ذهن آدمی از خطاهای فیلسوفان مدرسی، از تمامی موجودات استقلال زدایی کرد و با قول به نظریه «موقعیت باوری»، خداوند را یگانه علت راستین معرفی کرد و رویدادهای طبیعی را تنها علت هایی موقعی یا موقعیتی برای عاملیت خداوند دانست. اما از آنجا که اخلاق برایش جایگاهی ویژه داشت، باید تبیینی برای اراده آزاد انسان به دست می داد تا بتواند آدمیان را در برابر افعال شان، سزاوار پاداش یا پادافره بداند. این تبیین باید هم با بنیادی ترین آموزه نظام معرفتی اش، یعنی موقعیت باوری، سازگار می بود و هم در ضمن حل مسائلی از قبیل نسبت کمال خداوند و شرور در عالم، نه بر ایمان صرف، که بر عقلانیتی فلسفی (که تلفیقی از آراء دکارت و آگوستین قدیس بود) تکیه می داشت. اما مالبرانش که می دانست در این مبحث نمی توان توقع وضوح و تمایز کامل عقلی داشت و باید به بیانی استعاری قناعت کرد، عملا از عقلانیت دکارتی مطلوب خود، عقب نشینی کرد و هیچ یک از راه حل هایش برای ایجاد سازگاری میان موقعیت باوری و اراده آزاد انسان، در نهایت کامیاب نبود.

کلیدواژه ها:

مالبرانش ، موقعیت باوری ، اراده آزاد انسان