ارزیابی کمی سایت های زمین میراث، رویکردی نو در برنامه ریزی توسعه برای مقصد گردشگری طبیعت محور (مطالعه موردی: شهرستان بوشهر)

مقدمه بر اساس کنوانسیون میراث جهانی، میراث طبیعی (NH) شامل ویژگی های طبیعی است که اشکال زمین و لندفرم­ها، سازندها و ویژگی های زمین شناختی و فیزیوگرافیکی، مکان های طبیعی یا مناطق طبیعی مشخص شده با ارزش جهانی برجسته را از نقطه نظر علم، حفاظت یا زیبایی طبیعی در نظر می گیرد. بررسی عناصر طبیعت و پهنه­بندی آن­ها به لحاظ زیبایی­های میراث طبیعی و میراث زمین شناختی می­تواند بهره­وری بهینه از طبیعت و خدمات اکوسیستم را میسر سازد که پژوهش حاضر با این رویکرد، به دنبال استفاده پایدار از میراث طبیعی استان بوشهر، جنوب شرق ایران، برای اهداف گردشگری و تفریحی در سطح منطقه ای و ملی و همچنین فراملی است. استان بوشهر مزیت های نسبی فراوانی از قبیل فرهنگ غنی، مواهب طبیعی و جاذبه های منحصر به فرد گردشگری و میراث فرهنگی دارد؛ استفاده از مزایای این همه منابع اکوسیستمی در برنامه های توسعه اقتصادی استان می تواند در افزایش شاخصه های رشد بسیار موثر و در کاهش نرخ بیکاری نقش زیادی داشته باشد. آماده کردن زیرساخت های متناسب با این فضای گردشگری و تقویت صنعت گردشگری از مهم ترین نیازهای استان در این زمینه است. مواد و روش­ها روش پژوهش این مطالعه توصیفی - تحلیلی (کمی) و میدانی می­باشد که با استفاده از داده­های مکانی مرتبط با مساله تحقیق در پی بررسی پتانسیل های میراث طبیعی استان بوشهر است. هدف اصلی پژوهش حاضر ارزیابی کمی سایت های زمین میراث سواحل جنوبی کشور، رویکردی نو در برنامه ریزی توسعه برای مقصد گردشگری طبیعت محور در استان بوشهر است. برای ارزیابی کمی سایت های دارای ارزش میراث طبیعی استان از چهار روش کوبالیکوا، فاسولاس، کامنسکو و گام استفاده شده است. استفاده از این روش ها به این دلیل صورت گرفته است که در روش کوبالیکوا بیش تر بر ویژگی های علمی تاکید می شود و در روش کامنسکو با بهره گیری از چند روش، ژئوسایت ها مورد ارزیابی قرار می گیرد و بیش تر بر شاخص های مدیریتی، زیبایی، علمی و ... تاکید دارد. روش فاسولاس نیز بیش تر به جنبه های حفاظتی تاکید دارد؛ در واقع از روش فاسولاس جهت تکمیل روش کامنسکو و برای این که ژئوسایت ها از نظر تمامی معیارها مورد ارزیابی قرار گیرند، استفاده شده است. روش گام نیز عموما بر مبنای ارزش های گردشگری و انسانی بنا شده است. نتایج و بحث برای هدف این مطالعه، ۶۳ زمین سایت/ میراث طبیعی و یا میراث جغرافیایی قبلا توصیف شده در استان بوشهر با استفاده از روش شناسی GAM/M-GAM، Kubalíková، Fassoulas و Comanescu مورد ارزیابی قرار گرفتند. هدف انجام این مرحله از پژوهش حاضر، مقایسه وضعیت فعلی و پتانسیل ژئوتوریسمی آن ها و شناسایی مناسب ترین مکان ها برای توسعه اولیه ژئوتوریسم استان بر اساس روش ترکیبی با استفاده از شناسایی، فهرست بندی و ارزیابی ژئوسایت ها/ زمین میراث ها بوده است. بیش ترین مقادیر از همه معیارها در روش های چهارگانه مورد استفاده برای تالاب و منطقه حفاظت شده حله، جنگل حرای عسلویه و چشمه آب گرم میراحمد به دست آمده است. منطقه حفاظت شده و تالاب حله یکی از مهم ترین مقاصد طبیعت گردی و پرنده نگری بوشهر به شمار می آید (ارزش های گردشگری). پس از تشکیل این تالاب، گیاهان بسیاری روئیده اند که به زیبایی و ارزشمند بودن این منطقه می افزایند و بسیاری از پرندگان مهاجر زمستان خود را در این تالاب می گذرانند (ارزش های اکولوژیکی، حفاظتی و زیبایی شناختی). این منطقه علاوه بر تامین زیستگاهی امن برای پناه پرندگان مهاجر و حیات وحش، نقش مهمی در تعدیل آب و هوا، تثبیت خاک و تولید علوفه دارد. همچنین مکان مناسبی برای علاقه مندان به طبیعت و مطالعات علمی است (ارزش های علمی/ آموزشی و ذاتی). نتیجه­گیری پژوهش حاضر، در بخش اول، با استفاده از چهار روش مورد اشاره، سایت های میراث طبیعی و ژئومورفوسایت های استان بوشهر را ارزیابی کرد. ترکیب مدل های مذکور می تواند نتایج دقیق تر و عینی تری از ارزیابی معیارها و ارزش های زیرمعیار محوطه های میراث طبیعی بوشهر به دست دهد. علاوه بر این، تصویر واضح تر و واقعی تر به دست می آید که می تواند برای برنامه ریزی و بهبود فعالیت های بازدیدکنندگان در سایر ژئوسایت های کشور مفید باشد. با شناسایی ژئوسایت ها و محوطه های میراث طبیعی منطقه، هر یک از آن ها با استفاده از روش های پیش گفته، مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس رتبه بندی سایت های میراث طبیعی مبتنی بر ارزیابی هر سایت، سایت های برتر میراث طبیعی برای فعالیت های آموزشی و گردشگری، جنگل حرای عسلویه، پارک ملی نایبند، چشمه آب گرم میراحمد، آبشار فاریاب، گنبد نمکی جاشک، منطقه حفاظت شده مند و منطقه گردشگری خاییز هستند. این سایت ها بیش ترین ظرفیت را برای توسعه گردشگری مبتنی بر زمین سایت/ میراث طبیعی دارا هستند. علاوه بر این، نتایج روش های ارزیابی میراث طبیعی، میراث جغرافیایی، ژئوسایت ها و ژئومورفوسایت های مناطق کمتر شناخته شده، می تواند به عنوان منبعی برای فعالیت های ژئوتوریستی باشد که از توسعه اقتصادی حمایت و به جوامع محلی کمک می کند. مطالعه حاضر از استان بوشهر نشان می دهد که سایت ها جذاب و مناسب برای توسعه ژئوتوریسم هستند. این می تواند به دلیل ارزش آموزشی و زیبایی شناختی سایت و وجود زیرساخت های گردشگری (شامل حمل ونقل، مسیرهای مشخص شده و سایر خدمات گردشگری) باشد. با این حال، ارتقای سایت های استان برای فعالیت های ژئوتوریسم محلی و حتی منطقه ای و بین المللی مستلزم بهبود شرایط محیطی، کاهش خطرات اکولوژیکی و فراهم کردن زیرساخت های گردشگری است. بی شک منطقه بوشهر در ایران دارای ژئوسایت های قابل توجه فراوانی است که پتانسیل بالایی برای توسعه ژئوتوریسم دارند. همان طور که قبلا ذکر شد، منابع طبیعی مورد نیاز برای توسعه ژئوتوریسم در حال حاضر وجود دارد و چیزی که برای توسعه بیش تر وجود ندارد، عمدتا به عامل انسانی به ویژه مدیریت ژئوسایت مربوط می شود.

کلیدواژه ها:

میراث طبیعی ، زمین میراث ، ارزیابی کمی ، استان بوشهر