پهنه بندی آسیب پذیری در برابر خطر سیلاب در شهرستان اندیمشک با تاکید بر خطوط گاز (با استفاده از مدل های تصمیم گیری چند معیاره)

مقدمه هر ارتفاعی از آب رودخانه که طغیان کند و اراضی اطراف رودخانه یا مسیل را فراگیرد و به امکانات اقتصادی و مالی افراد خسارت وارد سازد را سیلاب می­گویند. سیلاب از جمله بلایای طبیعی به شمار می­رود که سالانه صدمات و خسارت­های زیادی به وجود می­آورد. اولین اقدامی که برای کاهش خطر سیل مطرح می­ شود، مهار سیل در سرچشمه آن، یعنی زیرحوضه ­های آبخیز است . مسلما برای انجام دادن این­ کار شناسایی مناطق سیل خیز در داخل حوضه لازم است. از این نظر مناطق آسیب پذیر و پهنه هایی که پتانسیل بالایی در تولید سیل دارند، باید شناسایی شوند. در این پژوهش در پی آن هستیم که ابتدا با استفاده از مدل­های تصمیم گیری چندمعیاره، به پهنه­بندی آسیب پذیری در برابر خطر سیلاب در شهرستان اندیمشک، بپردازیم و سپس با نظر به اینکه، گاز طبیعی هم اکنون پر استفاده­ترین سوخت و منبع انرژی می­باشد و بروز حوادث در این خطوط موجب خسارات جانی و مالی می­گردد. در این پژوهش سعی شده است تا موقعیت و میزان خطوط گاز در پهنه­های پرخطر و آسیب پذیر در برابر سیلاب، مشخص گردد. انتظار می­رود، با توجه به نتایج حاصل شده و شناسایی پهنه­های دارای احتمال آسیب پذیری زیاد، بتوان در جلوگیری از بروز حوادث در هنگام بروز سیلاب احتمالی کمک کرد. مواد و روش­ها پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و روش تحقیق آن تحلیلی مبتنی بر تلفیق آنالیز داده­ها، سیستم اطلاعات جغرافیایی و استفاده از فنون تحلیل چند معیاره است. جهت پردازش تصاویر و تجزیه و تحلیل داده­ها نیز از نرم­افزار­های Arc GIS، Ecognition، ENVI، Idrisi وExcel ، بهره­گیری شده است. جهت بررسی خطر سیلاب، ابتدا، عوامل موثر (ارتفاع، شیب، جهت شیب، فاصله از رودخانه، فاصله از شبکه راه، فاصله از خطوط گاز، فاصله از مناطق مسکونی، کاربری اراضی و زمین شناسی)، با توجه به شرایط طبیعی و انسانی منطقه شناسایی گردید. در مرحله بعد لایه­های اطلاعاتی مربوط به هر یک از عوامل، در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه شد و ارزش­گذاری و استاندارد­سازی نقشه­های معیار، به صورت توام با استفاده از روش­فازی انجام گرفت. وزن­دهی عوامل مورد بررسی با توجه به روش کرتیک و تحلیل نهایی، با بهره­گیری از روش­های چند معیاره Vikor، CODAS و MABAC، انجام گردید. نتایج و بحث با توجه به خروجی حاصل از الگوریتم­های مورد مطالعه، پهنه­های پرخطر و بسیار پرخطر، بیشترین مساحت شهرستان را به خود اختصاص داده­اند. به طوری که به ترتیب؛ بر اساس مدل CODAS، ۳۰ و ۲۷ درصد، طبق خروجی مدل MABAC، ۳۲ و ۲۸ درصد و با نظر به نقشه پهنه­بندی مدلVikor ، ۲۷ و ۳۶ هکتار از مساحت محدوده، در طبقه پرخطر و بسیار پرخطر قرار دارد. لذا می­توان گفت که نتایج حاصل از این مطالعه، حاکی از ریسک بالای شهرستان اندیمشک، از لحاظ رخداد خطر سیلاب می­باشد. به علاوه، می­توان اذعان داشت که نتایج بررسی خروجی­های حاصل از روش­های مورد بررسی، بیانگر در معرض خطر بودن درصد بالایی از خطوط و تاسیسات گاز شهرستان می­باشد. به طوری که، طبق نتایج حاصل از مدل­های تصمیم­گیری چند معیاره CODAS و MABAC، ۳۸۶ کیلومتر (معادل ۴۴% از خطوط گاز) در پهنه پرخطر و ۲۸۵ کیلومتر (معادل ۳۲% از خطوط گاز) در محدوده بسیار پرخطر قرار دارد و بر اساس نقشه حاصل از مدل Vikor، ۳۹۸ کیلومتر (معادل ۴۵% از خطوط گاز) در پهنه پرخطر و ۴۲۷ کیلومتر معادل (۴۹% از خطوط گاز)، در محدوده بسیار پرخطر می­باشد. نتیجه­گیری با توجه به نتایج به دست آمده می­توان بیان کرد که به علت وجود شیب­های تند در قسمت شمالی و همچنین مساحت بالا جهت شیب جنوب و جنوب­غربی و جنوب­شرقی، وضعیت کاربری اراضی و وجود راه ترانزیتی و وجود دشت­های با شیب ۰ تا ۵%، معیارهای شیب، فاصله از راه­های ارتباطی، کاربری اراضی و لیتولوژی به عنوان معیارهای مهم دخیل در وقوع سیلاب شهرستان اندیمشک، شناخته شده­اند. به علاوه با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر، به نظر می­رسد، ریسک ناشی از وقوع سیل احتمالی در مسیر خطوط لوله انتقال گاز این شهرستان، می­تواند به بروز خسارات جانی و مالی فراوانی منجر گردد. بنابراین، پیشنهاد می­شود که جهت جلوگیری از احتمال وقوع حوادث بر روی خطوط گاز (شامل: آب شستگی در جریان خطوط لوله پس از وقوع سیل و نمایان شدن خطوط گاز، آبگرفتگی تاسیسات گاز ناشی از سیلاب، تخریب جاده­های دسترسی و ساختمان­های ایستگاه­های تقلیل فشار، شکسته شدن لوله و حتی انفجار و آتش­سوزی)، در جهت مقاوم­سازی خطوط و تاسیسات گازی در سطح شهرستان، تدابیری صورت گیرد.

کلیدواژه ها:

خطوط گاز ، سیل ، مخاطره ، MCDM