نقد عرفان خراسان در مقالات شمس تبریزی

جریان عرفان عاشقانه خراسانی دارای سنت سلوکی خاصی با محوریت مفهوم عشق است. پس از انتشار مقالات شمس تبریزی یکی از موضوعات مورد توجه این بود که شمس امثال بایزید از پیران خراسان و حتی جنید، حلاج و ابنعربی را نیز قبول ندارد. در این پژوهش مشخص میشود که عمده نقد شمس به شخصیت این افراد نیست، بلکه به شیوه عرفانی ایشان است. واقعیت این است که شمس تبریزی یکی از برترین منتقدان عرفان خراسان بود که خود نیز به این جریان تعلق داشت. برای اثبات این مدعا ابتدا ویژگیهای مهم سلوک خراسانی همچون تاکید بر ریاضت، سکر، شطح و فنای در پیر بیان شده آنگاه دیدگاههای شمس درباره این ویژگیها تبیین و تحلیل شده است. شمس با نظام خانقاهی مستقر در عرفان خراسان و سنتهایی چون خرقه دادن و خرقه گرفتن مخالف بود. وی ریاضتها و چلهنشینیهای متداول را یک انحراف جدی میدانست. احوالی چون سکر و شطحیات ناشی از آن را نیز از ناکارآمدیها و نواقص این سنت سلوکی میدانست. از مهمترین دستاوردهای بحث آن است که شمس به دنبال رجعت به سنت نخست خراسانی بود؛ زیرا اتکای تصوف را به نظام خانقاهی موجود، قابل قبول نمیدانست. او میکوشید تصوف را به سوی وابستگی به ولایت معنوی مشایخ و آموزه فنای در پیر سوق دهد.

کلیدواژه ها:

عرفان خراسان ، تصوف ، مقالات شمس تبریزی ، عرفان عملی ، شمس تبریزی