تحلیل مورفوژنز پادگانه های دره جاجرود در ارتباط با تغییرات اقلیمی کواترنری پایانی (زربند تا گرمابدر)

پادگانه های رودخانه ای و سایر رسوبات رودخانه ای مدتهاست که به عنوان دادههای مهمی برای تحقیقات دیرینه محیط شناسایی شدند. بنابراین طیف گستردهای از روشهای سنتی و مدرن به منظور استخراج اطلاعات در مورد مورفودینامیک رودخانه درگذشته ، حال و آینده به کار می رود. در این پژوهش ، تحولات اقلیمی حوزه جاجرود و تاثیرات آن بر ژنز و سکانس های پادگانه ای موردبررسی قرارگرفته است . نقشه های توپوگرافی ، زمین شناسی ، تصاویر ماهواره ای ، متر، GPS و ابزارهای آزمایشگاهی (جهت انجام آزمایش های دانه سنجی و ژئوشیمی رسوبی ) ابزارهای اساسی پژوهش را تشکیل دادهاند. بدین منظور ابتدا مسیر رودخانه ی جاجرود بر اساس تفاوتهای مورفوژنتیک پادگانه ها به سه بازه تقسیم شد. بدین منظور جهت بررسی نقش تغییرات اقلیمی در تشکیل و تحول توالی پادگانه های دره جاجرود از شواهد رسوبشناسی در دورههای یخچالی و بین یخچالی بهره گرفته شد. همچنین بازسازی شرایط اقلیمی دره جاجرود از طریق آزمایش های XRF ، کلسیمتری ، PH سنجی ، TDS، EC و محاسبه اندیس هایی ازجمله اندیس نسبت سدیم به پتاسیم ، اندیس تنوع ترکیبی ، اندیس نسبت آلکالی به آلومینیم ، اندیس نسبت بین تیتانیوم و آلومینیوم و تعیین میزان هوازدگی شیمیایی و رسیدگی رسوب، این گونه نشان داد که سه دوره تغییرات اقلیمی از مرطوب به خشک در این دره قابل تشخیص می باشد. ۱-در اوج یخچالی دبی رودخانه کاهش یافته ، زیرا بارش به صورت برف در ارتفاعات کوهستانی و حوزههای مرتفعی مانند جاجرود انباشته می شده است ازاین رو نوسانات سیلابی بسیار کاهش داشته است . ۲-گذر از دوره یخچالی به دوره گرم احتمالا( بین ۱۱ تا ۶ هزار سال قبل ) رودخانه بیشترین دبی را داشته است زیرا نه تنها یخچالها به سرعت در حال ذوب بودهاند بلکه توام با بارش در حوضه روی می داده است و منجر به وقوع سیلابهای شدیدی هم می شده است که وجود قطعات درشت در پادگانه های هولوسن مربوط به این دوره زمانی است . ۳- تسلط شرایط گرم و خشک بین یخچالی (از حدود ۶ هزار سال پیش تاکنون) باز دبی کاهش یافته است به طوری که در شرایط کنونی یخچالها تقریبا ازمیانرفته اند و دبی رودخانه صرفا نتیجه بارشهای فصلی است . تغییرات دبی و وقوع سیلابهای دورهای نتیجه ی مستقیم بارش هست که بیشتر پایین دست حوضه جاجرود از حدود سرشاخه روته تا خروجی حوزه را تحت تاثیر قرار داده است . درمجموع، در طول دره جاجرود پادگانه های موردمطالعه ، ازنظر ژنتیک ، تحت تاثیر سه فرآیند حرکات دامنه ای ، نوزمین ساخت و تغییرات اقلیمی به سه دسته به ترتیب ، پادگانه ای رودخانه ای ، دریاچه ای و یخچالی طبقه بندی شده اند.

کلیدواژه ها:

حوضه آبریز جاجرود ، دیرینه شناسی ، مورفوژنتیک ، پادگانه ، ، کواترنری