کارکردهای زبانی و بلاغی در اشعار انوری

دیوان انوری از جهات مختلفی، به خصوص از نظر سبکی و چگونگی کاربرد زبان، حائز اهمیت و توجه است. سروده های او در پنج قالب قصیده، قطعه، غزل، مثنوی و رباعی هستند و آنچه در دیوان وی جلب نظر می کند، تفاوت زبانی و شیوه بیان او در انواع و قالب های مختلف ادبی است؛ از این رو، با وجود اینکه در مجموع اشعار او، مشابهت های فکری و زبانی مشهود است، باید ویژگی های سبکی شعر او را در هر قالب، به طور جداگانه بررسی کرد. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و ارائه نمونه هایی از اشعار مندرج در دیوان انوری، به تفاوت های سبکی و زبانی وی در قالب ها و موضوعات شعری و متناسب با مخاطب های متفاوت پرداخته است. نتایج به دست آمده از تحلیل ویژگی های سبکی اشعار انوری نشان می دهد او متناسب با موضوع، قالب ، ممدوح و مخاطب ، شگردهای زبانی و ادبی متفاوتی را به کار برده است. به طور کلی، شعر انوری را در چهار نوع زبانی می توان بررسی کرد: ۱. زبان متناسب با شعر درباری و مدحی ۲. زبان متناسب با پند و اندرز؛ ۳. زبان عامیانه ۴. زبان تغزلی و عاشقانه. با قضاوتی منصفانه و دقت در اشعار انوری، ثابت می شود که وی از عهده تنوع قالب ها و مضامین و به تناسب آن ها، تنوع زبان و بیان، به خوبی برآمده است، لفظ و معنا را متناسب با یکدیگر آورده و برای القای هرچه بهتر ظرایف معنایی، بهترین بهره را از امکانات موجود در زبان برده است. انوری با بهره گیری از علوم مختلف، همچون طب، نجوم و منطق و در عین حال، نزدیک شدن به زبان عامه مردم، تجددی در زبان شعر به وجود آورده است. دیوان شعر او هم تصویری تمام قد از شعر درباری و مطابق مقام ممدوح عرضه می کند و هم در سطح عموم مردم زمان خود و متناسب با فهم آن ها اشعاری دارد و هم متناسب با حال وهوای معشوق و آیین دلدادگی، ابیات مسحورکننده ای را شامل می شود.

کلیدواژه ها:

انوری ، فن شاعری ، قالب شعری ، سبک ، زبان ، بلاغت ، مخاطب