شناسایی پیامدهای کاهش آب در شهرستان زنجان از دیدگاه کشاورزان

چکیده مقدمه: کمبود آب و افزایش تقاضای آب برای بخش های مختلف جامعه، اکثر کشورهای در حال توسعه از جمله ایران را با یک مساله جدی و مهم مواجه کرده است. هدف تحقیق حاضر شناسایی پیامدهای کمبود آب در مناطق روستایی در شهرستان زنجان از دیدگاه کشاورزان بود. روش­: تحقیق حاضر از نوع تحقیقات کمی و کاربردی بود. جامعه آماری این تحقیق کشاورزان دارای چاه آب در شهرستان زنجان بود (۸۰۱۷=N). حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران ۳۶۷ نفر برآورد شد. روش نمونه گیری، نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای بود. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی محتوایی پرسشنامه توسط متخصصان و محققان در زمینه آب تایید شد. پایایی ابزار تحقیق با استفاده از طرح پایلوت و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ تایید شد (α=۰/۹۴). یافته­ ها: با استفاده از نتایج تحلیل عاملی اکتشافی، پیامدهای کمبود آب در مناطق روستایی شهرستان زنجان از دیدگاه کشاورزان در شش عامل افزایش بیماری های گیاهی و دامی، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و تضعیف توان مالی روستاییان، خشکی و کاهش آب چشمه ها و رودخانه ها و کاهش مراتع و سطح زیرکشت محصولات کشاورزی، پایین رفتن سطح منابع آب زیرزمینی و کاهش میزان آبدهی چاه ها، کاهش انگیزه سرمایه گذاری در کشاورزی و افزایش فرسایش خاک، شوری آب و خاک و افزایش اختلافات و درگیری در روستا خلاصه شدند. این شش عامل توانستند ۴۸/۶۳ از کل واریانس پیامدهای کمبود آب را تبیین کنند.  نتیجه­ گیری: کمبود آب که منجر به کاهش عملکرد محصول می شود. کاهش عملکرد همچنین باعث کاهش درآمد کشاورز و تهدید رفاه خانوار و جوامع روستایی می شود. خشک شدن و کاهش آب رودخانه ها و چشمه ها باعث می شود که آبیاری محصولات کشاورزی به خوبی انجام نشود و در نتیجه باعث کاهش عملکرد محصول می شود. همچنین در اثر خشک شدن و کاهش آب چشمه ها و رودخانه ها، مردم دست به حفر چاه می زنند و در نتیجه باعث افت سطح آب های زیرزمینی می شوند. شور شدن آب چاه باعث کمبود آب آشامیدنی در روستاها می شود و علاوه بر آن آبیاری محصولات با آب شور علاوه بر کاهش عملکرد محصول باعث افزایش شوری خاک می شود. افزایش مهاجرت به شهرها باعث خالی شدن روستاها و کاهش تولیدات کشاورزی و افزایش معضلات اجتماعی در شهرها شده است. کاهش سطح آب زیرزمینی مشکلاتی مانند فرونشست زمین، آلودگی منابع آب زیرزمینی را به دنبال دارد. مشکلات ذکر شده باعث افزایش هزینه های دولت در روستاها می شود. طولانی شدن زمان آبیاری باعث کاهش عملکرد و در نتیجه منصرف شدن مردم از کشاورزی می شود. کاهش آب باعث می شود مردم آب مورد نیاز خود را از راه های مختلف مانند حفر چاه با استفاده از روش های نوین آبیاری تامین کنند. استفاده از روش های نوین آبیاری هزینه های زیادی برای کشاورزی دارد. اکثر کشاورزان توانایی مالی برای تهیه تجهیزات و اجرای روش های نوین آبیاری را ندارند.

کلیدواژه ها:

کمبود آب ، آب زیرزمینی ، مشکلات اجتماعی ، کشاورزی