بررسی مسیر رفتار و آسیب شناسی بهره برداری از منابع آب دشت میاندوآب با استفاده از رویکرد ABM-FTA

روند رو به رشد جمعیت و ضعف ساختارهای مدیریتی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، نیاز به بهره برداری مناسب و مفید از منابع آب موجود در این حوضه را دو چندان می کند. این امر، ایجاد یک برنامه مدیریت پایدار در بخش آب و ایجاد بسترهای مناسب با در نظر گرفتن ابعاد طبیعی- اجتماعی و ساختار ادارای در ابعاد محلی، استانی و ملی را طلب می کند. با توجه به محدودیت های موجود در منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه، به منظور مدیریت بهتر منابع آب، ضروری است علاوه بر ارزش های اقتصادی و مسائل اجتماعی، روابط بین کاربران نیز در نظر گرفته شود. در همین راستا، در پژوهش حاضر، ابتدا، تعاملات اجتماعی و منافع اقتصادی ذی نفعان تحت سناریوهای مختلف تسهیلاتی و نظارت و آموزش دولت برای ارزیابی تاثیرات آن بر تصمیم گیری بهره برداران مستقل در قالب یک مدل عامل بنیان (ABM) ارائه شده است. در ادامه، با استفاده از آنالیز درخت خطا (FTA)، سناریوهایی را که منجر به عدم بهره برداری بهینه از منابع آب در زیر حوضه دریاچه ارومیه شده است، شناسایی گردید. اطلاعات منطقه ای (دشت میاندوآب واقع در جنوب شرقی دریاچه ارومیه)، به عنوان نمونه ای از مناطق تاثیرگذار بر مدیریت منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه با استفاده از اندازه گیری های مزرعه ای، پرسش نامه ها و مصاحبه های تخصصی جمع آوری گردید. سپس به شناسایی عامل هایی که ساختار کلی مدل شبیه سازی ABM در نرم افزار NetLogo ۶.۲.۲. را تشکیل می دهند، اقدام شد. نتایج نشان داد سیاست یارانهای و نظارت و آموزش دولت به ترتیب با F-value=۴۳۷۵.۵۹، F-value=۱۰۵۵.۱۰ و p-value=۰.۰ نقش اساسی در افزایش بهره وری آب در دشت میاندوآب در سطح اطمینان ۹۵% ایفا می کنند. ارزیابی تاثیر نظارت و آموزش دولتی نشان داد که دلیل اصلی عدم بهره برداری بهینه از منابع آب در دشت میاندوآب، عدم انگیزه و مطالبه گری کشاورزان و آگاهی پایین ساکنین حوضه با احتمال شکست به ترتیب ۹۰/۰ و ۸۶/۰ است. نتایج تایید می کند که فهم دقیق الگوها و ارتباطات زیر حوضه مورد مطالعه با افزایش انگیزه و آگاهی کشاورزان از اهمیت پایداری بلندمدت منابع آب، می تواند به راهکاری مناسب در فرآیند تصمیم گیری و استفاده بهینه از منابع آب منجر شود.

کلیدواژه ها:

آنالیز درخت خطا ، مدل عامل بنیان ، تعاملات اجتماعی ، منابع آب ، دریاچه ارومیه