بررسی اثر تغییر اقلیم در روند سلامت حوزه آبخیز از طریق چهارچوب فشار-وضعیت-پاسخ مطالعه موردی: حوزه آبخیز رادکان، استان خراسان رضوی

حوزه های آبخیز سیستم های اجتماعی-بوم شناختی هستند که به طور قابل توجهی می توانند تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار گیرند. از آن جایی که این تغییرات از جمله تغییر در میزان و الگوهای بارش و افزایش دما، می تواند سبب افزایش آسیب پذیری حوزه های آبخیز شود، لذا شناخت اثرات تغییر اقلیم بر فرآیندهای هیدرولوژیکی و سایر جنبه های مختلف در سطح حوزه آبخیز، می تواند سبب ایجاد رویکردهایی جهت کاهش این اثرات و یا سازگاری با آن ها شود. از این رو، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تاثیرات تغییر اقلیم بر سلامت آبخیز رادکان در استان خراسان رضوی، انجام شده است. در این مطالعه، ابتدا سلامت آبخیز از طریق چهارچوب فشار-وضعیت-پاسخ (PSR) برای دوره تاریخی ۲۰۱۴-۱۹۹۰ تعیین شد. بدین منظور ۱۶ معیار طبیعی و انسانی انتخاب و در قالب سه شاخص فشار، وضعیت و پاسخ طبقه بندی شدند. پس از محاسبه معیارها برای ۱۴ زیرحوضه مورد مطالعه، استانداردسازی معیارها انجام و سپس از طریق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) تعیین وزن شدند. در نهایت سلامت آبخیز مورد مطالعه از طریق چهارچوب PSR برای ۱۴ زیرحوضه تعیین و در پنج کلاس سالم، نسبتا سالم، متوسط، نسبتا ناسالم و ناسالم طبقه بندی شد. سپس به منظور بررسی تاثیرات تغییر اقلیم بر سلامت آبخیز ، از داده های مدل اقلیمی MPI-ESM۱.۲-HR تحت دو سناریو SSP۲-۴.۵ و SSP۵-۸.۵، برای سه دوره زمانی آینده ۲۰۵۰-۲۰۲۶، ۲۰۷۵-۲۰۵۱ و ۲۱۰۰-۲۰۷۶ استفاده شد. نتایج نشان داد در دوره تاریخی غیر از یک زیرحوضه که در طبقه سالم و دو زیرحوضه که در طبقه نسبتا ناسالم قرار داشتند، مابقی زیرحوضه ها از نظر سلامت در طبقه متوسط بودند. مقایسه شاخص سلامت در دوره های زمانی آینده با دوره تاریخی، نشان دهنده کاهش سلامت در هر دو سناریو بود که میانگین این کاهش به ترتیب در دوره های زمانی ۲۰۵۰-۲۰۲۶، ۲۰۷۵-۲۰۵۱ و ۲۱۰۰-۲۰۷۶ تحت سناریو SSP۲-۴.۵ برابر با ۸۴/۸ ، ۴۹/۸ و ۱۱/۱۱ درصد و در سناریو SSP۵-۸.۵ به ترتیب برابر با ۳۳/۷، ۰۴/۱۳ و ۸۵/۹ درصد است.

کلیدواژه ها:

Climate change ، Pressure-State-Response framework ، Watershed health ، Watershed management ، Watershed sustainability. ، پایداری آبخیز ، تغییر اقلیم ، چهارچوب فشار-وضعیت-پاسخ ، سلامت آبخیز ، مدیریت آبخیز