واکاوی چالش ها و موانع اشتغال در حوزه گیاهان دارویی (مورد مطالعه: شهرستان سوادکوه شمالی)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: امروزه گیاهان دارویی نقش حیاتی در سلامت، ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی دارند. علی‎رغم توجه به توسعه کشت گیاهان دارویی در استان مازندران در سال های اخیر و به‎ طبع آن ایجاد اشتغال در جوامع روستایی و کاهش مهاجرت، کشاورزان در مناطق روستایی با چالش هایی برای کشت این گیاهان و اشتغال در این حوزه مواجه هستند. همچنین، شاخص نرخ بیکاری در شهرستان سوادکوه شمالی در مقایسه با کشور و استان دارای مقدار بیشتری است. از طرفی، مطالعات محدودی در خصوص چالش ها و موانع اشتغال در حوزه گیاهان دارویی از منظر کشاورزان به‎ عنوان مهم ترین کنش گران بخش کشاورزی و اصلاح الگوی کشت انجام شده است. از این ‎رو، هدف این پژوهش واکاوی چالش ها و موانع اشتغال در حوزه گیاهان دارویی در شهرستان سوادکوه شمالی استان مازندران از دیدگاه کشاورزان بود. مواد و روش ها: . این تحقیق از نوع پیمایشی- اکتشافی با رویکرد کمی بود و جامعه آماری آن را کل کشاورزان (زارع و باغ ‎دار) شهرستان سوادکوه شمالی استان مازندران به تعداد ۱۱۶۸ نفر تشکیل دادند که ۱۷۵ نفر از آن ها با استفاده از فرمول دانیل و به‎ روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه ای محقق ساخته بود که روایی محتوایی آن توسط گروهی از متخصصان و صاحب نظران حوزه گیاهان دارویی و ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری و سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران تایید شد و برای تعیین پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برای عناصر چالش ها و موانع (۰/۷تا ۰/۹) مناسب بود. برای تحلیل داده ها از نرم ‎افزار V۲۶ SPSS بهره گرفته شد. یافته ها: یافته ها در بخش آمار توصیفی نشان داد که بیشتر کشاورزان مورد مطالعه (۶۴/۶ درصد) مرد و متوسط سن آنها ۴۲ سال بود. سطح تحصیلات ۳۷/۱ درصد آن ها کارشناسی بود و پیشه اصلی بیش از نیمی (۶۴/۶ درصد) از پاسخگویان کشاورزی بوده است. همچنین، بر اساس یافته های تحقیق ۴۸ درصد از آنها گیاه دارویی به ‎لیمو را کشت می کردند. بر اساس یافته های تحلیل عاملی اکتشافی، چالش ها و موانع پیش ‎روی کشاورزان در فرآیند اشتغال و تولید گیاهان دارویی به‎ ترتیب در چهار دسته از عوامل مهارتی- لجستیکی (۱۷/۷۴۹ درصد)، (مشکلات مرحله برداشت و پس برداشت: عدم وجود انبارهای بهداشتی و مناسب برای گیاهان دارویی برداشت شده، خسارت به محصول با نحوه غیراصولی برداشت آن و نبود ماشین آلات برداشت گیاهان دارویی در منطقه، عوامل ترویجی- زیرساختی (۱۷/۴۹۳ درصد) (مشکلات مرحله کاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت: عدم توجه به ظرفیت های کشت گیاهان دارویی در منطقه توسط سیاست گذاران، عدم وجود کارشناسان و متخصصان گیاهان دارویی در اداره جهاد کشاورزی شهرستان، فقدان مزارع الگویی مختص گیاهان دارویی در منطقه، عدم برگزاری آموزش ها و کلاس های ترویجی به ‎طریق مدرسه در مزرعه کشاورز، نبود مکانیزاسیون مناسب در زمینه کاشت، داشت، برداشت و فرآوری گیاهان دارویی)، عوامل صنایع تبدیلی- بازاریابی (۱۶/۷۳۵ درصد) (مشکلات پس از برداشت: خام فروشی و عدم فرآوری تولیدات گیاهان دارویی، عدم وجود شرکت های بسته بندی گیاهان دارویی در منطقه، مشکل ارسال خام گیاهان دارویی به شهرستان های دیگر، استفاده سنتی (بدون فرآوری) از بیشتر گیاهان دارویی منطقه و عدم وجود بازار خارجی و صادرات محصولات گیاهان دارویی) و عوامل اطلاعاتی و دانش فنی (۱۰/۹۸۳ درصد) (مشکلات مرحله داشت: دانش ناکافی متخصصان و کشاورزان منطقه در کنترل غیرشیمیایی علف های هرز و بیماری های گیاهان دارویی و عدم آشنایی کشاورزان منطقه با نیازی های آبی گیاهان دارویی) دسته بندی شدند. نتیجه گیری: با توجه به نتایج می توان بیان کرد که عمده ترین چالش های کشاورزان برای اشتغال در حوزه گیاهان دارویی مشکلات مهارتی و لجستیکی، ترویجی و زیرساختی و صنایع تبدیلی و بازاریابی این گیاهان بوده است. بنابراین، پیشنهاد می شود که از طریق برگزاری کلاس های آموزشی- ترویجی مهارت های برداشت گیاهان دارویی به کشاورزان و جوانان روستایی منطقه آموزش داده شود. همچنین، پیشنهاد می شود سیاست گذاران، مجریان و برنامه ریزان با توجه به شرایط استان و قابلیت های شهرستان سوادکوه شمالی در تولید گیاهان دارویی و ایجاد اشتغال در مناطق روستایی که از طریق کشت این گیاهان حاصل می شود، توجه بیشتری کنند. در این بین نیاز به توجه و اهمیت بیشتر به رشته گیاهان دارویی و به تبع آن دانشجویان و دانش آموختگان آن در دانشگاه های سطح منطقه و استان مازندران باید مدنظر قرار گیرد. آموز ش ها نیز باید با بهره گیری از روش های ترویجی مناسب مثل نمایش های نتیجه ای و طریقه ای، سایت الگویی و برگزاری مدرسه مزرعه کشاورز (FFS) به شکل عملی و انفرادی یا گروهی صورت گیرد. به علاوه، امکان در دسترس قرارگرفتن ادوات و مکانیزاسیون مناسب در تمامی مراحل تولید گیاهان دارویی برای کشاورزان منطقه فراهم شود. ایجاد صنایع فرآوری و بسته بندی با اعطای تسهیلات کم بهره و بلندمدت در منطقه، توانمندکردن کشاورزان به لحاظ دانشی و مهارتی در خصوص بازاریابی و فرآوری محصولات گیاهان دارویی، ایجاد بازارهای دائمی و فصلی فروش مستقیم، خرید تضمینی تولیدات و تسهیل ارسال درون کشوری به استان های مختلف، توجه به صادرات و رفع موانع صادرات بین المللی نتیجه و پیشنهاد بعدی این تحقیق است. در نهایت نیز، بازنگری لازم در دوره های آموزشی کارشناسان اداره جهاد کشاورزی شهرستان و منطقه و همچنین دانشجویان کشاورزی صورت گیرد و آموزش ها از ارائه نظری مباحث، اطلاعات و دانش به فعالیت های عملی و اجرایی که سبب کسب تجربه بیشتر می شود، تغییر یابند.

کلیدواژه ها:

Business ، Farmers' skills ، Processing ، Transformation Industries ، صنایع تبدیلی ، فرآوری ، کسب و کار ، مهارت کشاورزان