خوانش بیش متنی نقش مایه خورشید در هنر سلجوقیان  (نمونه موردی: قمقمه سفالی سلجوقی و اشکانی)

هدف اولیه انسان از ساخت ظروف سفالین، نگهداری آب و مواد غذایی بوده، ولی به مرور زمان به زیبایی آن اهمیت داده و ساختار و سطوح این ظروف محلی برای بیان زیبایی شناسی برگرفته از فرهنگ و جهان بینی آن ها بوده است. اگرچه سفالینه های ایران در دوره های تاریخی مختلف مورد مطالعه و بررسی پژوهشگران ایرانی و غربی قرارگرفته است اما نقش مایه خورشید بر روی قمقمه های سفالی ایران برای اولین بار در این پژوهش به صورت مستقل مورد مطالعه واقع شده است. در ادوار تاریخی مختلف ایران، شاهد خلققمقمه هایی بسیار زیبا و کاربردی هستیم که در هر دوره نوع تزئینات و نگاره های ترسیم شده روی آن متفاوت و گاهی تکراری هستند. این پژوهش به دنبال شناخت مفاهیم نقش مایه خورشیدترسیم شده روی قمقمه های سفالین سلجوقی است. هدف اصلی این پژوهش، شناخت چگونگی ارتباط تصویرسازی نقش مایه خورشید در دو قمقمه سفالین سلجوقی و اشکانی با رویکرد بیش متنیت ژنت است. این پژوهش از نوع توسعه ای و شیوه کیفی است. روش گردآوری داده ها با استفاده از منابع کتابخانه ای و مشاهده عینی آثار بوده و تحلیل داده ها به شیوه توصیفی و تحلیلیبا رویکرد بیش متنیت ژرار ژنت است. این پژوهش در پی پاسخ به دو سوال است: شیوه تاثیر در ترسیم نقش مایه خورشید خانم روی قمقمه سفالین سلجوقی از قمقمه سفالین اشکانی بیشتر به کدام گونه از بیش متنیت تمایل دارد؟ و در این فرآیند، چه تغییراتی در ترسیماین نقش مایه ایجادشده است؟ نتایج نشان می دهد که شیوه تاثیر ترسیم خورشید خانم در قمقمه سلجوقی از قمقمه اشکانی بر اساس گونه شناسی بیش متنیت ژنت در دسته جای گشت (ترانسپوزیشن) و تراگونگی با کارکرد جدی است. تراگونگی های ایجادشده در بیش متن شامل تغییرات (جنسی، شکلی، ترکیب بندی و رنگی) است و هنرمند سلجوقی در خلق یک بیشمتن جدید و مستقل، نگاه تقلیدی صرف نداشته و بسیار خلاقانه به تکمیل آن پرداخته است.

کلیدواژه ها:

کلیدواژه ­ها: نقش مایه خورشید ، قمقمه های سفالین ، سفالینه های سلجوقی ، سفالینه های اشکانی