اثر روش کاشت بر عملکرد و ویژگی های کیفی دانه برخی از ارقام برنج در استان گیلان

مقدمه: نشاکاری در خاک گل خراب شده (پادلینگ) روش رایج کشت برنج در دنیا می باشد که نیاز به نیروی کار و هزینه بالایی دارد. از این رو، در سال های اخیر این روش کاشت در حال جایگزینی با کشت مستقیم است. اگرچه کشت مستقیم دارای مزیت های فراوانی است، اما این روش کشت ممکن است برخی از جنبه های زراعت برنج را دستخوش تغییر قرار دهد. در این آزمایش اثر تغییر شیوه کشت از نشاکاری به کشت مستقیم بر عملکرد شلتوک و برخی از ویژگی های کیفی دانه در تعدادی از رقم های برنج مورد بررسی قرار گرفت.مواد و روش ها: این تحقیق در سال زراعی ۱۳۹۸ در موسسه تحقیقات برنج کشور به صورت طرح بلوک های خردشده با سه تکرار اجرا شد. عامل های مورد مطالعه، روش کاشت در دو سطح شامل نشایی و کشت مستقیم بذر و رقم برنج در پنج سطح شامل رقم محلی هاشمی و رقم های اصلاح شده کیان، آنام، گیلانه و شیرودی بودند. صفات اندازه گیری شده، عملکرد شلتوک و ویژگی های کیفی دانه شامل درصد برنج سالم، درصد برنج شکسته، راندمان تبدیل، طول و عرض دانه خام و پخته، ضریب ری آمدن، میزان آمیلوز، دمای ژلاتینی شدن و مقدار پروتئین دانه بودند.  برای تجزیه آماری داده ها، تجزیه واریانس با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین ها با آزمون حداقل اختلاف معنی دار (LSD) در سطح احتمال پنج درصد انجام شد.یافته های تحقیق: نتایج نشان داد که اثر رقم بر عملکرد شلتوک معنی دار بود، اما اثر روش کاشت و برهم کنش روش کاشت × رقم بر عملکرد شلتوک معنی دار نبود. رقم شیرودی با ۷۸۲۰ کیلوگرم در هکتار، بیش ترین عملکرد را دارا بود، در حالی که بین سایر ارقام اختلاف معنی داری از این نظر مشاهده نشد. بیش ترین راندمان تبدیل (۷۱ درصد) به رقم شیرودی در کشت مستقیم تعلق داشت که با رقم گیلانه در کشت مستقیم (۷۰ درصد) و شیرودی در کشت نشایی (۷۰ درصد) اختلاف معنی داری نداشت. درصد برنج سالم در کشت مستقیم (۰۶/۵۷ درصد) کم تر از کشت نشایی (۸۶/۶۵ درصد) بود. در بین ارقام نیز شیرودی و کیان به ترتیب با ۳/۸۴ و ۵/۳۷ درصد دارای بیش ترین و کم ترین مقدار برنج سالم بودند. میزان آمیلوز دانه در تمامی ارقام در کشت مستقیم در مقایسه با کشت نشایی افزایش یافت، ولی این افزایش در سه رقم آنام، گیلانه و کیان، معنی دار و در ارقام شیرودی و هاشمی، غیر معنی دار بود. بیش ترین و کم ترین میزان آمیلوز با ۴۵/۲۷ و ۲۷/۲۱ درصد نیز به ترتیب در رقم شیرودی در کشت مستقیم و رقم کیان در کشت نشایی مشاهده شد. تغییر شیوه کشت از نشایی به کشت مستقیم بذر منجر به افزایش معنی دار دمای ژلاتینی شدن دانه ارقام گیلانه، شیرودی و کیان شد، اما تاثیری بر دمای ژلاتینی شدن ارقام آنام و هاشمی نداشت. از نظر میزان پروتئین نیز بیش ترین میزان پروتئین دانه با ۰۸/۱۱ درصد در رقم آنام در کشت نشایی اندازه گیری شد که با کشت مستقیم آن (۷۶/۱۰ درصد) تفاوت معنی داری نداشت.نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که تغییر شیوه کشت برنج از نشایی به کشت مستقیم منجر به کاهش عملکرد شلتوک رقم های مورد مطالعه نشد، ولی بر ویژگی های کیفی دانه برنج اثرگذار بود. یکی از مهم ترین عوامل موثر بر کیفیت پخت برنج، درصد آمیلوز دانه است. بر اساس نتایج این تحقیق، تغییر روش کشت از نشایی به کشت مستقیم، درصد آمیلوز دانه دو رقم هاشمی و شیرودی را که دارای بیش ترین سطح زیر کشت به ترتیب در بین ارقام محلی و اصلاح شده در استان های برنج خیز شمالی کشور هستند، افزایش نداد. با توجه به عدم تاثیر این دو شیوه کشت بر عملکرد شلتوک، این نتیجه می تواند در پذیرش بیش تر شیوه کشت مستقیم توسط شالیکاران موثر باشد.

کلیدواژه ها:

راندمان تبدیل ، کشت مستقیم ، کشت نشایی ، کیفیت دانه ، محتوای آمیلوز