مروری بر تاریخچه کشت، ذخایر ژنتیکی، گزینش ارقام و بهبود خصوصیات درخت و میوه به (Cydonia oblonga Mill) در ایران

منشاء درخت به (Cydonia oblonga Mill.) در منطقه­ای بین دریای خزر و دریای سیاه بوده و تا نواحی تالش و بخشی از استان­های گیلان و اردبیل در ایران ادامه دارد. بر این اساس، مراکز تنوع متعدد این گونه از جمله مرکز تنوع فلات ایران، در طی ۴۰۰۰ هزار سال آغاز کشت این درخت، در اطراف مرکز پیدایش آن شکل گرفته است. کشور ایران با توجه به وجود ژرم­پلاسم بسیار متنوع و غنی درخت به، از کشورهای عمده تولید این میوه در جهان بوده و با توجه به استقبال عمومی و خواص درمانی آن، کشت این درخت میوه و ارقام جدید آن رو به افزایش است. با توجه ژرم­پلاسم متنوع و غنی درخت به در مناطق مختلف ایران، در برنامه­های مختلف جمع­آوری و انتخاب ژنوتیپ­ها، ارقام برتر آن نظیر به رقم اصفهان، ویدوجا و بهتا، گزینش و به تدریج در دهه اخیر، ارقام محلی و بومی که از ارزش تجاری کمتری برخوردار بودند، حذف شدند. مهم­ترین اهداف برنامه های به نژادی درخت به در دو دهه اخیر، اصلاح برای مقاومت به بیماری آتشک، پاکوتاهی و عادت باردهی، گزینش برای مقاومت به کلروز آهن و پوسیدگی طوقه، شناسائی و گزینش ارقام خودگشن و انتخاب ارقام گرده­زای مناسب، اصلاح برای انبارمانی و کیفیت میوه، گزینش انواع برتر از نظر متابولیت­های ثانویه و خصوصا ترکیبات فنلی، و در نهایت آغاز برنامه­های دورگ گیری با هدف تولید ارقامی با عادت باردهی تیپ اسپور و کیفیت برتر میوه بوده است. در این مقاله مروری، با توجه به پیشرفت­ها و برنامه­های پژوهشی متعدد صورت گرفته در بیش از چند دهه در کشور برای بهبود و ارتقاء کیفیت ارقام و گزینش پایه­های جدید درخت به، به بیان جامع تر کلیه پژوهش های انجام شده و پیشرفت­های به دست آمده این زمینه پرداخته شده و در نهایت برای بیان مسیر پیش­روی پژوهشگران، به نیازهای آتی و برنامه­های اولویت­دار پژوهشی برای این محصول تبیین شده است.

کلیدواژه ها:

به ، مرکز پیدایش ، مرکز تنوع ، بیماری آتشک ، عادت رشد ، خودگشنی