مدلسازی نمودار حلقه علی چرخه مدیریت پسماند و ارائه راهکار جهت ساماندهی وضع موجود (مطالعه موردی شهر کرمان)

سابقه و هدف: ساماندهی افرادی که به طرز غیراصولی فعالیت های تفکیک و جمع آوری پسماندهای باارزش قابل بازیافت در سطح شهر را انجام می دهند، همواره یکی از چالش های اساسی در شهرداری ها بوده است. تابه حال تلاش های مختلفی برای ساماندهی این افراد در ایران انجام شده است، اما همگی با شکست مواجه شده اند. تقریبا همه شهرداری ها حضور این افراد را به عنوان بخش غیررسمی در مدیریت پسماند شهری پذیرفته اند. حضور چرخه غیررسمی جمع آوری پسماند در سطح شهرها همواره با مشکلات محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی همراه بوده و همواره یکی از چالش های اجتماعی و محیط زیستی مورد مطالبه شهروندان بوده است. هدف این مطالعه ایجاد یک ساختار جدید مالی در قالب مجوز فعالیت، جریان غیررسمی جمع آوری کنندگان پسماند و بررسی آن در ۳ سناریو با استفاده از نمودار حلقه علی چرخه مدیریت پسماند در نرم افزار Vensim است. مدل حلقه علی به دست آمده در این پژوهش درک جدید و کاملی درباره ذی نفعان، متغیرهای موثر در همکاری و رقابت بین بازیگران رسمی و غیررسمی در چرخه مدیریت پسماند شهر کرمان را به ارمغان می آورد.مواد و روش ها: به منظور شبیه سازی عملکرد سناریوهای مختلف قیمت گذاری مجوزهای مالی از مفاهیم شبیه سازی تفکر سیستمی، برنامه ریزی پویا و مدل CLD در نرم افزار Vensim استفاده شده است. نمودار حلقه علی چرخه مدیریت پسماند بر اساس داده های آماری میدانی تحلیل و بررسی شده است. شناسایی و گردآوری اطلاعات از بازیگران غیررسمی به دلیل طبیعت غیر شفاف و گاه قانون گریزانه فعالیت های آن ها با چالش هایی روبرو بوده است. برای جمع آوری اطلاعات مربوط به این بازیگران، از روش های میدانی شامل مصاحبه های نیمه ساختاریافته با نمونه هایی از این فعالان و همچنین نظرخواهی از کارشناسان و مسئولین شهری استفاده شده است. وضعیت فعلی چرخه رسمی و غیررسمی مدیریت پسماند بر اساس شرایط و زیرساخت های شهر کرمان و برای سه سناریوی وضعیت موجود، قیمت پایه مجوز ۵۰۰ هزار و یک میلیون تومان بررسی و مقایسه شده است.نتایج و بحث: در ابتدا مدل CLD چرخه پسماند در شهر کرمان با استفاده از شرایط محلی،زیرساخت های شهرداری کرمان و رفتار بازیگران در جمع آوری پسماندهای بازیافتی ترسیم و مورد تحلیل قرار گرفت. مدل ترسیمی در نرم افزار Vensim و بر اساس اطلاعات میدانی جمع آوری شده و آمارهای سال ۱۴۰۰ الی ۱۴۰۱ توسعه داده شد. سناریوی جدید با محوریت استفاده از مجوزهای مالی برای ساماندهی جمع آوری کنندگان غیررسمی پسماندهای بازیافتی و تفکیک از مبدا تعریف و فرضیات مدل بر اساس آن تعریف شد. سه سناریوی وضعیت موجود، قیمت پایه مجوز ۵۰۰ هزار و یک میلیون تومان بررسی و با یکدیگر مقایسه شدند. طبق نتایج، در سناریوی ۲ سهم شهرداری از بازار بازیافت حدودا ۲۰۴ درصد افزایش داشته است و میزان سود شهرداری با احتساب مبلغ صدور مجوز همراه با تخفیف ۲۳۲ درصد افزایش داشته است. در سناریوی ۳ سهم شهرداری از بازار بازیافت در مقایسه با وضع موجود حدودا ۴۰۰ درصد افزایش و در مقایسه با سناریوی دوم ۶۴ درصد افزایش و میزان سود شهرداری در مقایسه با وضع موجود ۵۰۷ افزایش داشته است.نتیجه گیری: مجوزهای مالی در حوزه مدیریت پسماند شهرداری ها تاکنون به ساده ترین حالت خود مورداستفاده قرارگرفته اند که عمدتا ناکارآمد بوده اند. استفاده از سیستم های هوشمند مالی و صدور مجوز بر اساس شرایط میدانی، دینامیک رفتار بازیگران و سیاست گذاری های هوشمندانه می تواند راهکار مناسبی برای ساماندهی مدیریت پسماند شهری و خصوصا ناوگان غیررسمی جمع آوری پسماند باشد.

کلیدواژه ها:

مدیریت پسماند ، نرم افزار Vensim ، تفکر سیستمی ، مجوز فعالیت ، شهرداری کرمان