اثر تاریخ کاشت بر نرخ اجزای تبخیر و تعرق ذرت در شرایط تنش شوری

تنش های محیطی و شرایط اقلیمی در دوره رشد گیاه، از عوامل موثر بر میزان تبخیر-تعرق گیاه هستند. اثر تنش شوری و تاریخ کاشت بذر بر نرخ اجزای تبخیر و تعرق ذرت (رقم سینگل کراس ۷۰۴) در سال ۱۴۰۱ و در منطقه قزوین بررسی شد. برای تفکیک اجزای تبخیر و تعرق ذرت، کشت لایسیمتری انتخاب شد. آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی اجرا شد. تیمارها شامل شوری خاک در چهار سطح (S۱) ۷/۱، (S۲)۵/۲، (S۳) ۸/۳،  (S۴)۹/۵ دسی زیمنس بر متر و تاریخ کاشت شامل ۱۵ اردیبهشت (P۱)، ۴ خرداد (P۲)، ۲۴ خرداد (P۳) و ۱۳ تیر (P۴) بود. شوری عصاره اشباع خاک در تیمارها از طریق اعمال کسر آبشویی بر خاک، کنترل شد. مقدار روزانه رطوبت خاک توسط دستگاه رطوبت سنج اندازه گیری شد. از تابع خطی مس-هافمن (۱۹۷۷) نیز به عنوان تابع شوری-تبخیر-تعرق، تابع شوری-تعرق و تابع شوری-تبخیر استفاده شد. با افزایش شوری از سطح S۱ به S۴ و در تاریخ های P۱، P۲، P۳ و P۴ به ترتیب مقدار تبخیر-تعرق در محدوده ۶۱۹-۵۴۸، ۶۲۱-۵۴۹، ۶۲۴-۵۴۷ و ۶۲۵-۵۴۴ میلی متر، مقدار تعرق در محدوده ۴۲۹-۳۰۹، ۴۲۱-۲۹۵، ۴۱۸-۲۸۱ و ۴۱۲-۲۶۵ میلی متر و مقدار تبخیر در محدوده ۱۹۰-۲۳۹، ۲۰۰-۲۵۴، ۲۰۶-۲۶۶ و ۲۱۳-۲۷۹ میلی متر اندازه گیری شد. در اثر تنش شوری، پتانسیل آب خاک کاهش یافت و به دنبال آن میزان جذب آب و تعرق گیاه کاهش پیدا کرد. با کاهش جذب آب (توسط گیاه)، آب باقی مانده از سهم تعرق در خاک، صرف جزء تبخیر و افزایش آن شد. از سوی دیگر تاریخ کاشت بذر نیز بر مقدار تبخیر (جزء نامطلوب) و تعرق (جزء مطلوب) موثر بود. به طوری که در بیش ترین سطح تنش شوری و در تاریخ های P۱، P۲، P۳ و P۴، سهم تعرق گیاه به ترتیب ۹/۱۲، ۱/۱۴، ۶/۱۵ و ۲/۱۷ درصد کاهش و سهم تبخیر از سطح خاک به همان اندازه افزایش یافت. در مرحله اولیه رشد گیاه، جزء تبخیر دارای سهم غالب در پارامتر تبخیر-تعرق گیاه بود. به همین دلیل قرارگیری مرحله اولیه رشد گیاه در روزهای گرم سال، باعث افزایش تلفات تبخیر شد. از این رو تیمار S۱P۱ دارای شرایط بهینه (در پژوهش حاضر) برای افزایش تعرق و کاهش تبخیر بود. تابع خطی مس-هافمن نیز نشان داد که در تاریخ های کشت P۱، P۲، P۳، P۴ و به ازای افزایش یک دسی زیمنس بر متر شوری خاک، میزان تبخیر-تعرق به ترتیب ۵۱/۲، ۸۲/۲، ۳/۳ و ۶۵/۳ درصد کاهش، میزان تعرق به ترتیب ۱/۶، ۳۴/۷، ۴۲/۸ و ۲/۹ درصد کاهش و میزان تبخیر به ترتیب ۵/۵، ۷/۶، ۷ و ۸۲/۷ درصد افزایش داشت. درنتیجه با کنترل شوری خاک و انتخاب تاریخ مناسب کشت بذر، می توان برنامه ریزی مصرف بهینه آب را به طور بهینه مدیریت نمود.

کلیدواژه ها:

تلفات آب ، دوره رشد ، شوری خاک ، نیاز آبی