مقایسه ماده آلی خاک در تیپ‎های خالص و آمیخته بلوط در زاگرس شمالی (مطالعه موردی: جنگل‎های آرمرده بانه)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: گردآمدن درختان به‎عنوان اصلی‎ترین اجزای اکوسیستم جنگل‎ها دارای پراکنش فضایی خاصی بوده و مشخصه‎­های رویشگاهی و محیطی نقش به‎سزایی را در این پراکنش دارند. گونه­ های درختی با تشکیل تیپ ­های جنگلی از مهم ­ترین عوامل تاثیرگذار بر ویژگی­ های خاک از طریق تولید لاشبرگ بوده و نقش اساسی در کمیت و کیفیت ماده آلی خاک و آزادسازی عناصر غذایی خاک دارند. ماده آلی یکی از بخش­های مهم خاک است که شامل بقایای بافتی گیاهان و جانوران، اجزا تجزیه نشده تا جزئی تجزیه شده آنان و ریزجاندارن مرده می‎باشد. وجود ماده آلی علاوه بر اینکه نشان‎ دهنده حاصلخیزی و کیفیت خاک است، شاخص مناسبی برای باروری خاک به‎شمار می‎رود که حاصل برهمکنش فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی است. ماده آلی با بهبود شرایط خاکدانه‎سازی، وضعیت تخلخل و نفوذپذیری خاک را بهبود می‎بخشد؛ بنابراین نقش مهمی در پایداری اکوسیستم داشته و به‎همین دلیل بررسی جنبه‎های مختلف آن یکی از ضرورت­ها و پایه­های اصلی در مطالعات کیفیت خاک، چرخه کربن و تغییرات اقلیم است. از آنجایی که اطلاعات بسیار کمی درباره ماده آلی قابل استخراج با آب گرم به عنوان یک شاخص کیفی از ماده آلی خاک در جنگل‎ها وجود دارد و لزوم توجه به شناخت بهتر اثر پوشش‎های گیاهی مختلف بر خاک موجب پیش‎بینی دقیق‎تر اثر گونه‎ها بر بوم‎سازگان و مدیریت بهینه آنها برای مدیران و جنگل‎شناسان می‎شود. پژوهش حاضر به بررسی کربن آلی و نیتروژن خاک با روش‎های استخراج با آب گرم و سرد به‎عنوان شاخصی از تغییرات ماده آلی خاک در دو تیپ مازودار خالص و آمیخته ویول- مازودار در زاگرس شمالی (جنگل های آرمرده بانه) می‎پردازد. مواد و روش‎ها: تعیین تیپ‎های جنگلی مختلف با استفاده از نظرات متخصصین جنگل‎شناسی و همچنین با استفاده از آماربرداری در منطقه مورد مطالعه صورت گرفت. در مطالعه حاضر ویژگی‎های جنگل‎شناسی با ۵ قطعه نمونه ۴۰۰ مترمربعی تصادفی در هر تیپ اندازه گیری شد. همچنین خاک زیراشکوب تیپ‎های مورد مطالعه با استفاده از ۱۰ نمونه ترکیبی از عمق ۰-۱۰ سانتی­متری (پس از کنار زدن لایه لاشبرگ) برداشت شد. پس از انتقال نمونه خاک‎ها با کیسه‎های پلاستیکی به آزمایشگاه، نمونه خاک‎ها از الک دو میلی‎متری رد و به دو قسمت تقسیم شدند. یک قسمت از نمونه‎ها بلافاصله به دمای ۴ درجه سانتی‎گراد جهت اندازه‎گیری زی‎توده میکروبی کربن و نیتروژن منتقل شد، قسمتی از نمونه‎ها نیز در هوای آزاد جهت اندازه‎گیری کربن آلی و نیتروژن کل قرار گرفتند. پس از اندازه گیری متغیرهای مورد مطالعه، مقایسه آماری متغیرها در تیپ‎های جنگلی با استفاده از آزمون t مستقل و همبستگی آنها با ضریب همبستگی پیرسون مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته‎ها: نتایج نشان داد که تفاوت معنی‎داری بین میزان کربن آلی خاک و نیتروژن کل خاک بین تیپ‎های مازودار خالص و ویول- مازودار مشاهده نشد. هر چند که مقادیر کربن آلی و نیتروژن قابل استخراج با گرم و سرد، زی‎توده میکروبی کربن و نیتروژن در تیپ ویول- مازودار بیشتر بود؛ اما این تفاوت به غیر از کربن آلی قابل استخراج با آب سرد معنی‎دار نشد. بین کربن قابل استخراج با آب گرم با زی‎توده میکروبی کربن و کربن قابل استخراج با آب سرد همبستگی معنی‎داری وجود داشت. همچنین بین نیتروژن قابل استخراج با آب گرم با زی‎توده میکروبی نیتروژن و کربن همبستگی معنی‎دار مشاهده شد. در نهایت همبستگی معنی‎داری بین نیتروژن خاک با زی‎توده میکروبی و نیتروژن قابل استخراج با آب سرد وجود داشت، اما ضریب همبستگی کمتر از همبستگی کربن آلی خاک با زی‎توده میکروبی کربن و کربن قابل استخراج با آب سرد بود. نتیجه‎گیری: در بین درختان و خاک تاثیر متقابل وجود دارد. همان‎طور که رشد و تولید درختان به خصوصیات خاک ارتباط دارد، از طرف دیگر درختان با لاشبرگ و ویژگی‎های منحصربه‎فرد خود بر خاک زیر اشکوب تاثیر می‎گذارند، بر اساس نتایج، می توان نتیجه‎گیری کرد که مواد آلی قابل استخراج با آب گرم را می‎توان به‎عنوان یک شاخص حساس از تغییرات کیفیت ماده آلی در خاک‎های جنگلی استفاده کرد.

کلیدواژه ها:

Hot water extractable organic carbon ، Microbial biomass ، Pearson's correlation ، Soil characteristics ، زی توده میکروبی ، کربن آلی قابل استخراج با آب گرم ، ویژگی های خاک ، همبستگی پیرسون